Τα Βενετο-Ιταλικά ονόματα και επώνυμα στο νησί της Σύρου

«Είμαι χωρίς αμφιβολία ένα απομεινάρι της λατινικής κυριαρχίας στην Ελλάδα, όπως και τα δυτικής προέλευσης ονόματα και επώνυμα που συναντώνται συχνά, κυρίως στα νησιά, τόσο με τη δική τους ξενική μορφή, όσο και με την εξελληνισμένη»

Του Καθηγητού Αντωνίου Σιγάλα

Επιμέλεια-μετάφραση στα Ελληνικά, Δημήτρης Δακρότσης, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών.

Είμαι χωρίς αμφιβολία ένα απομεινάρι της λατινικής κυριαρχίας στην Ελλάδα, όπως και τα δυτικής προέλευσης ονόματα και επώνυμα που συναντώνται συχνά, κυρίως στα νησιά, τόσο με τη δική τους ξενική μορφή, όσο και με την εξελληνισμένη. Ειδικά στο νησί της Σύρου, ανάμεσα στον πληθυσμό της παλιάς πόλης της Άνω Σύρου και των χωριών, αυτό το φαινόμενο συναντάται σε μεγάλη κλίμακα προς έκπληξη κάποιων μελετητών, που, στη βάση του μιλούν ακόμη και για έναν πληθυσμό εξελληνισμένο ιταλικό. Αλλά για εκείνον που εξετάζει τη γλώσσα και τα έθιμα της Σύρου μαζί με τα καθαρά ελληνικά τοπωνύμια δεν μπορεί να υπάρχει καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για έναν πληθυσμό σχετικά αμιγή. Συνεπώς, δεν είναι εντελώς περιττό να μελετήσουμε λεπτομερέστερα τις ρίζες των ονομάτων και των επωνύμων των που συναντώνται και σε άλλα ελληνικά νησιά. Πρέπει από εδώ να επισημάνω, ότι η μελέτη μας αναφέρεται στον παλιό πληθυσμό της Σύρου, όχι εκείνον της πρωτεύουσας Ερμούπολης, της οποίας οι 18.000 περίπου κάτοικοι εγκαταστάθηκαν εκεί, ως γνωστό, κατά τη διάρκεια και έπειτα από τον ελληνικό απελευθερωτικό αγώνα από τη Χίο, τα Ψαρά, το Αϊβαλί, την Πελοπόννησο, την Κρήτη και από άλλες περιοχές.

Α. Ονόματα προσώπων: Στην Άνω Σύρο και τα χωριά, τα δυτικά ονόματα αποτελούν την πλειοψηφία. Εκεί υπερίσχυσαν αναγκαστικά τα ονόματα των κυρίαρχων Βενετών, δηλαδή των μεμονωμένων μετοικούντων από καιρό σε καιρό στη Σύρο από τη Δύση∙ έπειτα το έθιμο της ονοματοδοσίας των βρεφών στη βάπτιση, με το όνομα του παππού ή της γιαγιάς, βοήθησε στη μετάδοση των ξενικών ονομάτων από γενιά σε γενιά∙ αλλά ακόμη περισσότερο συνεισέφερε η αποδοχή της θρησκείας και του λατινικού τελετουργικού. Τόσο λόγω εξαναγκασμού, σύμφωνα με τον γνωστό μελετητή Περικλή Ζερλέντη, όσο και της πολιτικής ενός Επισκόπου της βενετικής κυριαρχίας, όλος ο ελληνικός πληθυσμός της Σύρου έπρεπε να ασπάζεται το λατινικό τυπικό, όπως μας αφηγείται μία ευσεβής παράδοση σχετικά με το έθιμο της βάπτισης των προερχόμενων από μικτούς γάμους παιδιών (ίσως επίσης για εξαναγκασμό). Έτσι ο παλιός πληθυσμός της Σύρου είχε για καιρό την υποχρέωση ομολογίας του Καθολικού δόγματος, το οποίο διατηρεί έως σήμερα. Ελάχιστες οικογένειες παρέμειναν πιστές στη θρησκεία των πατέρων τους. Ο πενιχρός αριθμός των παλαιών κατοίκων, η συρρίκνωσή της στο κάστρο και όχι αυτή η άμεση σύνδεσή τους με το ξενικό στοιχείο, μπορεί λίγο-πολύ να επηρέασε προς αυτή την κατεύθυνση. Με την αποδοχή του καθολικού δόγματος, ο λαός γνώρισε το ημερολόγιο των Αγίων της λατινικής Εκκλησίας. Καμία έκπληξη λοιπόν, ότι όπως στο παρελθόν έτσι και σήμερα συναντώνται στη Σύρο αρκετά συχνά, ονόματα περισσότερο δημοφιλών Αγίων της Δύσης, τα οποία προσαρμοσμένα κατά το δυνατό στο ιδίωμα της καθομιλουμένης ελληνικής. Έτσι για παράδειγμα: Βαστιανός, Βενέδικτος, Βενάρδος, Βιτσέντσος, Δομίνκος, Λουρέντσος, Φραντσέσκος, Ανέζα (Agnes), Ζαβέττα, Κλάρα, Λουτσία, Τερέζα κλπ. εμφανίζονται σήμερα ελληνοποιημένα ως Βενέδικτος, Βικέντιος, Λαυρέντιος, Θηρεσία, Λουκία κλπ.

Αυτή η επίδραση συναντάται περισσότερο μεταξύ των πιο διαδεδομένων ονομάτων στην Ελλάδα όπως Γιάννης, Γιώρις, Νικόλας, ενώ χρησιμοποιούνται συχνά με τη δική τους ξενική μορφή. Έτσι έχουμε δίπλα στο Γιάννης, τις βενετικές μορφές: Ζάννες, Τζουάννες, Ζαννής, Ζαννέττος, Τζαννής, Τζαννέτος, Τζουαννέττος, τις αντίστοιχες γυναικείες Ζάννα, Τζουαννέττα κλπ∙ δίπλα στο Γιώργης τις μορφές: Τζόρτζης, Ζορζής, Ζόρζος και τις γυναικείες: Τζορτζίνα, Ζορζίνα, Τζορτζέττα, Ζορζέττα, Τζέττα∙ πλάι στο Νικόλας τις μορφές Νικολός, Νικολέττος, Νικολέττα∙ δίπλα στο Πέτρος έχουμε επίσης τις μορφές Πιέρος, Πέρρος, Περρής. Ομοίως συναντούμε ως ονόματα τις εκφάνσεις της Παναγίας όπως Βερτζινή, Καρμέλλα, Κοντσέπτα, Λουρδάνα (Lauretana), Ρετσίνα, Σπεράντσα κλπ. Μάλιστα ο λαός φτάνει στο σημείο να αντιλαμβάνεται την ξενική μορφή ως ξεχωριστό όνομα, για παράδειγμα Γιάννης και Ζάννες ή Τζαννέτος, Γίωρις και Τζόρτζης ή Ζορζής. Άλλωστε δεν είναι σπάνιο ο ένας γιος να ονομάζεται Γιώρις και ο άλλος Τζόρτζης ή Τζορτζής. Παρόμοια συμβαίνει ο ένας γιος να ονομάζεται Γιάννης και ο άλλος Ζάννες ή Τζουάννες∙ ή ο ένας να ονομάζεται Γιώρις και ο άλλος Τζόρτζης ή Ζορζίς. Ωστόσο, ποτέ δύο γιοι δεν λάμβαναν το ίδιο όνομα ακόμη και στην περίπτωση που παππούδες/γιαγιάδες από την πατρική ή μητρική πλευρά ήταν συνονόματοι. Σε τέτοια περίπτωση προσφέρονταν το κοινό όνομα σε ένα μόνο παιδί και τότε λέγονταν: έκλεισε τα δύο ονόματα. Πρόσφατα ξεκίνησε η τακτική, όχι μόνο να δίνεται στο ξενικό όνομα μία μορφή περισσότερο ελληνική όπως Αλουΐσιος αντί Λουϊτζης, Θηρεσία αντί Τερέζα, Ινγάτιος αντί Νάτσιος, Φραγκίσκος αντί Φραντσέσκος αλλά επιχειρήθηκε εισαγωγή στην αμιγώς ελληνική εκδοχή, ονομάτων που δεν είχαν ποτέ χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν όπως Ευαγγελία, Φανή, Φωτεινή, Ανάργυρος κλπ.

Β. Επώνυμα: Εστιάζω στα προγενέστερα της απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό επώνυμα, ο αριθμός των οποίων προσδιορίζεται σε ελάχιστο εφόσον, αντίθετα με τα 18 καθαρά ελληνικά επώνυμα (και) τα άλλα 506 αμφίβολης κατά τη γνώμη μου προέλευσης (αν και ξενικά, μπορεί να έχουν προκύψει τυχαία στο ελληνικό έδαφος, όπως Della Suda -ο άνθρωπος από τη Σούδα δηλαδή τη Σύρο, όπως ονομάζονταν παλαιότερα το νησί), εντοπίζονται 19 (μόνο) παλιά φραγκικά επίθετα. Τα υπόλοιπα, περισσότερα από 100 όπως εκτιμώ, γνωστά κυρίως μέσα από έγγραφα, είναι ως επί το πλείστον διαγεγραμμένα από τα αρχεία της Σύρου, όπως Damiraglia, Damofli, Dellaroca, Grimaldi, Loredano, Marinelli, Sestrini κλπ. Αρκετά έχουν διατηρηθεί ως τοπωνυμικά, για παράδειγμα Bassalo, Puletto, Teretto (στου Μπασσάλλου, στου Πουλέττο, στου Τερέττο), άλλα αντίθετα ως παρωνύμια όπως Lapiera, Mazari, Pateri, Piniolo, Sfonso ecc. Στο πέρασμα των τελευταίων δεκαετιών έχουν εκλείψει περισσότερα από 12 φραγκικά επίθετα όπως Lapiera, Grimaldi, Damofli, Marinello κλπ. Διάφορα από αυτά όπως: Damiraglia, Dellagrammatica, Dellarocca, Bassalo, Lorando, Sigala, Gisi, Biscaino, ανήκουν σε πιο παλιές οικογένειες και συναντώνται στα αρχαιότερα έγγραφα της Σύρου. Άλλα συναντώνται συχνότερα όπως: Rossis, Rossolatto (εμφανίζονται μόνο κατά τον 18ο αι.), Palamari, Spadaro, Vitale κλπ∙ όλα φυσικά αναφορικά προς τη Σύρο. Αρκετά ωστόσο από αυτά τα επώνυμα, όπως Spadaro, Dellagrammatica, Dellacocca κλπ., συναντώνται και αλλού. Η περίοδος κατά την οποία τα εξεταζόμενα οικογενειακά ονόματα εμφανίζονται στη Σύρο, θα εξακριβωθεί εφόσον εκδοθούν τα παλαιά έγγραφα. Είναι προφανές ότι αυτά τα ξενικά ονόματα δεν προφέρονται ούτε συμφωνούν με την αυθεντική τους μορφή. Έτσι από το Privilegio παρήχθη το Πρεβελάζιος και το σημερινό Πρεβελάγγιος, από το Della Croix το Δελλακρουζάς, από το Da Croce το Δακρότσης, από το Giustiniani το Ιουστινιάνης κλπ.

Δεν είναι σκοπός μου (σε αυτή τη μελέτη) η αποσαφήνιση της αυθεντικής μορφής καθενός από τα επίθετα ή ο εντοπισμός της χώρας από την οποία έχουν αυτά προέλθει (εάν είναι ιταλικά, βενετικά, γαλλικά κλπ.)∙ εδώ θέλω μόνο να επιχειρήσω να εξηγήσω την είσδυση (των επωνύμων επομένως και των ατόμων) από τη Δύση, δεδομένης της αναποτελεσματικότητας πιο παλιών μελετών να αποδείξουν την ιταλική καταγωγή του παλαιού πληθυσμού της Σύρου. Έτσι λοιπόν εξηγώ την είσδυση: στη Σύρο, γενικά, δεν εγκαταστάθηκαν ολόκληρες οικογένειες από τη Δύση, αλλά άτομα μεμονωμένα, μάλλον αποτελούμενα από κυρίαρχους ή (και) εργάτες∙ επίσης η είσδυση δεν πραγματοποιήθηκε σε μία μόνο φορά, αλλά σταδιακά. Όταν ένα από αυτά τα άτομα παντρεύονταν μία γηγενή εξελληνίζονταν, και στα παιδιά του δεν άφηνε άλλο, ίσως από τη θρησκεία και το οικογενειακό όνομά του∙ το επώνυμο αυτό συνέχιζε να εμφανίζεται, εκτός εάν η πρώτη γενιά μετανάστευε αλλού, όπως συχνά συνέβαινε.

Δεν μπορούμε με βεβαιότητα να αποδείξουμε για τη Σύρο, ότι έτσι ή αλλιώς, η οικογένεια υιοθετούσε το ξενικής προέλευσης επώνυμο του αφέντη της, όπως συνέβαινε για παράδειγμα στην Κρήτη, την Κύπρο και αλλού, όπου οι δουλοπάροικοι λάμβαναν το επώνυμο των κυρίων τους∙ παρόλο που είναι πιθανό, δεδομένων των λίγων των κατοίκων, αυτό έχει μικρή σημασία. Εάν εκτείνονταν σε όλους τους υπηκόους ο βενετικός νόμος που θα υποχρέωνε τους Βενετούς να φέρουν το όνομα του Οίκου τους, τότε μάλλον, καθένας θα είχε διαλέξει ένα ξενικό όνομα που ο ίδιος δεν θα καταλάβαινε, αντί να είχε διατηρήσει ως οικογενειακό όνομα το κατάλληλο παρωνύμιο που είναι ο κύριος παράγων διαμόρφωσης των οικογενειακών ονομάτων. Και εδώ είναι ό, τι μπορούμε να παρατηρήσουμε επίσης σήμερα στη Σύρο: εκτός από τα 19 ονόματα που μελετήθηκαν και αφορούν στις παλιές φραγκικές οικογένειες, μετά το 1821 συναντούμε 54 νέα ονόματα δυτικής προέλευσης. Όπως παλαιότερα έτσι και στον 20ο αι. δεν μετοίκισαν οικογένειες, αλλά μεμονωμένα πρόσωπα και όχι μονομιάς, αλλά σταδιακά.

Εκείνοι που παντρεύτηκαν εκεί, εξελληνίστηκαν εξολοκλήρου. Σε κάποιους δεν διατηρήθηκε άλλο από το όνομα της πατρίδας τους ως επώνυμο, όπως Καλαβρέζος Calabrese, Μαλτέζος Maltese, Ουγγαρέζος Ungherese. Ήδη από την πρώτη γενιά, ο μέτοικος δεν αισθάνονταν ξένος ο ίδιος, ούτε θεωρούνταν ξένος για τους άλλους. Από αυτά τα 54 ονόματα, 17 απαντώνταν σε οικογένειες της Άνω Σύρου, 11 σε οικογένειες της Ερμούπολης, ενώ τα άλλα εξέλειψαν (διαγραφή-μετανάστευση). Όσα από τα επώνυμα διέτρεξαν μία-δύο γενεές, εντοπίζονται (στους καταλόγους), βέβαια σε ένα μικρό τους μέρος. Τα δε επώνυμα των οικογενειών της Άνω Σύρου παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή –συνοχή στον χρόνο. Θα μπορέσουμε να διαμορφώσουμε ένα ακριβές κάδρο των ριζών των ξενικών ονομάτων, επωνύμων και των διαφορετικών μορφών τους, μόνον όταν δημοσιευθούν τα έγγραφα της Σύρου, που δυστυχώς, η πληροφόρηση που μας δίνουν δεν πηγαίνει πριν το 1509. Μερικές κρίσεις επάνω σε αυτά τα έγγραφα δημοσίευσα στο 6ο τεύχος του Λεξικογραφικού Αρχείου, σς 160-209, όπου εξετάζω λεπτομερώς τα ονόματα των προσώπων. Θα έπρεπε ακόμη να εξεταστεί εάν, η μία ή η άλλη μορφή ενός ονόματος είναι βενετική ή ιταλική, ενώ τα επώνυμα, σύμφωνα με το πότε καθένα από αυτά συναντάται για πρώτη φορά στη Σύρο. Το εγχείρημα θα ήταν πολύ πιο ενδιαφέρον καθώς, όπως είπα, θα μπορούσε να διαφωτίσει τα επίσης φραγκικής προέλευσης ονοματεπώνυμα που συναντώνται εκτενώς σε άλλα νησιά, όπως την Τήνο.

Διαβάστε το πρωτότυπο

PR. ANTONIO SIGALAS

I NOMI E COGNOMI VENETO-ITALIANI NELL' ISOLA DI SIRA

(pp 197-200).

Sono senza dubbio un relitto della dominazione latina in Grecia, anche i nomi e cognomi occidentali che si incontrano sovente, specialmente nelle isole, sia nella loro forma straniera sia in quella grecizzata. Nell isola di Sira cioè fra la popolazione dell' antica città di Ano Siros e nei villaggi ciò si riscontra in misura anche maggiore, con meraviglia di alcuni dotti, che in base a questo fenomeno parlano persino di una popolazione italiana grecizzata. Ma peri chi esamina la lingua e le costumanze di Sira insieme con i nomi di luogo puramente grechi, non può sussistere verun dubbio che si tratti di una popolazione greca relatigamente pura. Pertanto non è affatto superfluo studiare più minutamente l' origine dei nomi di persona e dei cognomi di quest' isola, perchè nella stessa guisa si potrebbero spiegare anche i numerosi nomi e cognomi “franchi” che s' incontrano in alte isole greche. Debbo però avvertire fin dal principio che il nostro studio riguarda l' antica popolazione di Sira, non quella della capitale Hermoupolis, i cui abitanti, circa 18.000, affluirono colà, come è noto, durante e dopo la guerra dell' indipendenza greca da Chio, Psara, Aivali, Peloponesso, Creta e da altri luoghi.

A. Nomi di persona: in Ano Siros e ne' villaggi i nomi di persona occidentali formano la maggioranza. Vi contribuirono molto i nomi dei loro dominatori, I Veneziani, i nomi di singoli individui immigrati di tempo in tempo a Sira dall' Occidente; poi l' uso di imporre nel battesimo ai bambini il nome del nonno o della nonna, sicchè i nomi stranieri furono trasmessi di generazione in generazione; ma ancor più vi contribui l' accettazione della religione e del rito latino. Sia per costrizione, come afferma il noto erudito Pericle Zerlentis, sia per il trapasso, durante la dominazione veneta, di un vescovo di Sira, e con lui di tutta la popolazione graca dal rito greco a quello latino, come ci narra una pia tradizione, o piuttosto per l' uso di far battezzare nel rito cattolico i figli nati da matrimini misti (forse anche per costrizione), tutta l' antica popolazione di Sira aveva per tempo assunto la confessione latina insieme col suo rito e la conserva sino ad oggi. Pocchissime famiglie restarono fedeli alla religione dei loro padri. L' eseguio nomero degli abitanti d' allora, il loro accentramento nel castello e con ciò il loro immediato contatto coll' elemento straniero possono avervi influito più o meno. Coll' adozione del rito latino il popolo venne a conoscere il calendario dei Santi della Chiesa latina. Niuna meraviglia pertanto se, come per il passato, così anche oggidì s' incontrano assai di frequente a Sira, nomi dei Santi più popolari dell' occidente; i quali nomi si adattano, per quanto è possibile in nomi propri, allo idioma greco parlato. Così per esempio: Βαστιανός, Βενέδικτος, Βενάρδος, Βιτσέντσος, Δομίνκος, Λουρέντσος, Φραντσέσκος, Ανέζα (Agnes), Ζαβέττα, Κλάρα, Λουτσία, Τερέζα ecc., i quali si presentano ora grecizzati come Βενέδικτος, Βικέντιος, Λαυρέντιος, Θηρεσία, Λουκία ecc.

Questo influsso va tant' oltre che persino dei nomi che sono tra i più diffusi in tutta la Grecia, come Γιάννης, Γιώρις, Νικόλας, ci si manifestano spessissimo nella loro forma straniera. Così abbiamo accanto a Γιάννης le forme veneziane Ζάννες, Τζουάννες, Ζαννής, Ζαννέττος, Τζαννής, Τζαννέτος, Τζουαννέττος, fminile Ζάννα, Τζουαννέττα ecc.; accanto a Γιώργης le forme Τζόρτζης, Ζορζής, Ζόρζος, feminile Τζορτζίνα, Ζορζίνα, Τζορτζέττα, Ζορζέττα, Τζέττα; allato a Νικόλας le forme Νικολός, Νικολέττος, Νικολέττα; accanto a Πέτρος le forme Πιέρος, Πέρρος, Περρής. Similimente troviamo come nomi di persona gli attributi della Madonna, come Βερτζινή, Καρμέλλα, Κοντσέπτα, Λρουρδάνα (Lauretana), Ρετσίνα, Σπεράντσα ecc. Anzi il popolo giunge a sentire la forma forestiera come un nome speciale, ad esepio Γιάννης e Ζάννες ο Τζαννέτος, Γιώρις e Τζόρτζης ο Ζρτζής. Perciò può accadere che un figlio si chiami Γιάννης e un altro Ζάννες ο Τζουάννες; ο che l' uno si denomini Γιώργης e l' altro Τζόρτζης ο Ζορζής, sebbene giammai due giammai due figli ricevano il medesimo nome, nemmeno quando ambedue i nonni di lato paterno o materno portano identico nome. In tal caso si dà il nome ad uno solo bambino e allora si dice έκλεισε τα δύο ονόματα, cioè ha coperto ii due nomi. Recentemente si è cominciato non solo a dare al nome straniero un apparenza più greca come Αλουΐσιος invece di Λουίτζης, Θηρεσία invece di Τερέζα, Ινγάτιος in luogo di Νάτσιος, Φραγκίσκος in luogo di Φραντσέσκος, ma si tenta anche di proprio come si sono introdotti in Grecia nomi puramente greci, che prima non furono mai usati, Ευαγγελία, Φανή, Φωτεινή, Ανάργυρος ecc.

B. Cognomi. Sono da prendersi specialmente in considerazione i cognomi preesistenti alla liberazione greca dal giogo turco, il cui numero possiamo designare come esiguo, giacchè di fronte a 18 nomi di famiglia prettamente greci, a 506 altri a mio giudizio dubbi (potendo essere sorti, benchè stranieri, in suolo greco come soprannomi: ad es. Dellasuda -l' uomo della suda ossia di Sira come allora si chiamava quest' isola), e ad uno probabilmente arabo (Salachas), si trovano 19 antichi congomi “franchi” i restanti, cioè più di 100 a me noti principalmente attraverso i documenti, sono in gran parte estinti peri Sira, come Damiraglia, Damofli, Dellaroca, Grimaldi, Loredano, Marinelli, Sestrini ecc. Parecci ci sono conservati come nomi locali, ad es. Bassalo, Puletto, Teretto (στου Μπασσάλλου, στου Πουλέττο, στου Τερέττο), altri invece come soprannomi come Lapiera, Mazari, Pateri, Piniolo, Sfonso ecc. Nel corso degli ultimi decenni si sono estinti più di 12cognomi franchi, come Lapiera, Grimaldi, Damofli, Marinello ecc. Diversi di questi, come Damiraglia, Dellagrammatica, Dellarocca, Bassalo, Lorando, Sigala, Gisi, Biscaino, appartengono alle famiglie franche più antiche e s' incontrano nei documenti più antichi di Sira. Altri sono più recenti, come Rossis, Rossolatto (compare solo nel secolo XVIII), Palamari, Spadaro, Vitale ecc.; tutti naturalmente in rapporto a Sira. Parecchi di questi nomi come Spadaro, Dellagrammatica, Dellacocca ecc., si incontrano altrove. Il tempo in cui questi nomi di famiglia compaiono a Sira si potrà in certo qual modo definire solo in seguito alla pubblicazione dei documenti. Έ evidente che uesti nomi forestieri non venivano e non vengono pronunciati nella loro forma originaria. Così da un Privilegio si sviluppò un Πρεβελάζιος e l' odierno Πρεβελάγγιος, da Della Croix un Δελλακρουζάς, da Da Croce un Δακρότσης, da un Giustiniani un Ιουστινιάνης ecc.

Non è mio assunto di trovare la forma originaria di ciascuno di questi nomi, o il paese d' origine (se è italiano, o veneziano, francese ecc.); qui voglio sono tentare di spiegare la introduzione, dal momento che, come dissi, questi nomi furono considerati da dotti incompetenti come indizio della provenienza italiana della popolazione più antica di Sira. Ne spiego l' introduzione così. In generale non vennero a Sira intere famiglie franche, ma solo singole persone, appartenenti sia ai circoli dominativi, sia alla categoria degli impiegati. Ma anche queste non vennero in una sola volta, bensì a poco poco. Quando uno di questi individui sposava un' isolana, egli veniva grecizzato e ai suoi figli non lasciava, oltre forse alla religione, null' altro che il suo nome di famiglia. Questo cognome continuava, a meno che già la prima generazione non tasmigrasse altrove, come ben spesso accadeva.

Non possiamo assolutamente documentare per Sira che l' uno o l' altro adottasse il nome di famiglia del suo signore straniero, come si faceva ad esempio a Creta, a Cipro e altrove, dove i δουλοπάροικοι portavano il nome del loro signore. Dato il piccolo numero degli abitanti ciò ha poca importanza, benchè sia stato possibile. Se si fosse estesa a tutti i sudditi veneziani la legge veneta che obbligava i Veneziani a portare un nome di casato, allora qualcuno avrebbe piuttosto scelto il nome forestiero, che egli non capiva, anziché conservare come nome di famiglia il proprio soprannome, che è il principale fattore nella formazione dei nomi di famiglia. Έ quello che possiamo osservare anche oggi a Sira. Oltre I suddetti 19 nomi di antiche famiglie franche, incontriamo dopo il 1821 ben 54 nouvi cognomi occidentali. Come nel passato, anche nel secolo XX vennero non intere famiglie, ma singole persone e non in una sola volta, ma di tratto in tratto.

Quelli che vi si accasarono, furono del tutto acclimatati e grecizzati. A qualcuno null' altro rimase che il nome della sua patria come soprannome, come Καλαβρέζος Calabrese, Μαλτέζος Maltese, Ουγγαρέζος Ungherese. Già nella prima generaione egli non si sente straniero né viene considerato tale dagli altri. Di questi 54 cognomi, risedono 17 famiglie in Ano Sira, 11 in Hermoupolis; le altre sono già emigrate o estinte. Quanti di questi 54 cognomi resteranno dopo una o due generazione si vedrà: certamente una piccola parte. Le famiglie residenti a Sira superiore hanno sempre una consistenza più lunga. Potremo formarci un quadro esatto dell' origine dei nomi e cognomi stranieri e delle loro diverse forme, soltando quando saranno pubblicati i documenti di Sira, che purtroppo risalgono solo al 1509. Alcuni saggi di questi documenti ho publicato nel volume 6ο , pp. 160-209, del “Λεξικογραφικόν Αρχείον”, dove tratto minutamente i nomi di persona. Si dovrebbe ancora esaminare, se tale o tal altra forma di un nome é veneziana o italiana, e per i cognomi, quando ognuno di essi compare per la prima volta a Sira. Tutto ciò sarebbe tanto più interessante, in quanto, come fu detto, si potrebbero nella stessa guisa spiegare anche i nomi e cognomi franci che si incontrano in grande numero in altre isole, come a Tino.

Τα βιβλία του Δημήτρη Δακρότση