Πράγματα που μάθαμε στο σχολείο και σήμερα δεν ισχύουν

Πληροφορίες που άλλοτε ήταν ακλόνητες αλήθειες πλέον λογίζονται μύθοι ή απλώς αλήθειες που δεν αποκάλυπταν την πλήρη εικόνα

Είναι γεγονός ότι η επιστήμη και η τεχνολογία καλπάζουν στις μέρες μας, συμπαρασύροντας γνωσιακές βεβαιότητες του παρελθόντος με τη μορφή χιονοστιβάδας.

Πράγματα που άλλοτε ήταν ακλόνητες αλήθειες σήμερα λογίζονται μύθοι ή απλώς αλήθειες που δεν αποκάλυπταν την πλήρη εικόνα.

Η γνώση δεν είναι εξάλλου κάτι σταθερό και αναλλοίωτο στον χρόνο, παρά συσχετισμοί που αλλάζουν με βάση το ιστορικό πλαίσιο και την επιστημονική πρόοδο της εποχής. Κι έτσι τα σχολιαρόπαιδα ακόμα και πριν από μερικά χρόνια έμαθαν κάποια πράγματα στην τάξη λάθος. Κι όχι απαραίτητα γιατί ήταν λάθος στην εποχή τους!

Μπορεί να έφταιγε πως ήταν απλώς απλοποιημένες εκδοχές των πολύπλοκων γνώσεων που ένα παιδί δεν μπορεί να συλλάβει ή επιφαινόμενο της βραδυκίνητης συνήθως ανανέωσης των σχολικών εγχειριδίων, που μένουν πάντα πίσω από την καλπάζουσα επιστημονική πρόοδο.

Επιστροφή λοιπόν στα ηλεκτρονικά θρανία για να μπουν κάποια πράγματα στη θέση τους και να μη διαιωνίζονται μύθοι. Ή αλήθειες που έμειναν μισές…

Τότε: Ο Πλούτωνας είναι πλανήτης - Σήμερα: Ο Πλούτωνας δεν είναι πλανήτης

Η ανθρωπότητα υπέθετε ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα πως ένας -ένατος- πλανήτης έπρεπε να υπάρχει κάπου μετά τον Ουρανό, καθώς η τροχιά του παρουσίαζε ανεξήγητες ανωμαλίες. Ήδη από το 1906 μάλιστα ο αμερικανός αστρονόμος Πέρσιβαλ Λόουελ ίδρυσε το ομώνυμο αστεροσκοπείο στην Αριζόνα των ΗΠΑ για να εντοπίσει τον μυστηριώδη «Πλανήτη Χ», όπως τον έλεγε, και το 1930 ένας 23χρονος νεοφερμένος στην ερευνητική δομή (Clyde Tombaugh) θα τον ανακάλυπτε!

Και μια 11χρονη από την Οξφόρδη της Αγγλίας θα τον ονόμαζε «Πλούτωνα» από την ελληνική μυθολογία που τόσο αγαπούσε. Το Κολεγιακό Αστεροσκοπείο του Χάρβαρντ επιβεβαίωσε πράγματι την αλήθεια της παρατήρησης, κι έτσι για 70 ολόκληρα χρόνια τα παιδάκια της οικουμένης θα διδάσκονταν για τους εννιά πλανήτες που απαρτίζουν το ηλιακό μας σύστημα.

Όλα αυτά μέχρι το 2003, όταν ένας αστρονόμος ανακάλυψε ένα μεγάλο ουράνιο αντικείμενο μετά τον Πλούτωνα, «Eris» το ονόμασε η NASA, μια άβολη πραγματικότητα που έπεισε μια καλή μερίδα της αστρονομικής κοινότητας να συζητήσει σοβαρά τι είναι αυτό που κάνει έναν πλανήτη, πλανήτη. Και κατέληξαν πως είναι το μέγεθος και η θέση του που μετράει, υποβιβάζοντας τελικά τον Πλούτωνα σε πλανήτη-νάνο.

Περιττό να αναφερθούν οι συνέπειες που είχε αυτή η «αναποδιά» για το πώς διδάσκονταν τα παιδάκια στο σχολείο τα περί ηλιακού μας συστήματος! Υπάρχει όμως ελπίδα για τα κάπως μεγαλύτερα νιάτα που τα μάθαμε λάθος, καθώς πολύ πρόσφατα (2017) μερίδα ερευνητών της NASA άρχισε να συζητά και πάλι μήπως να ξανακάναμε τον Πλούτωνα πλανήτη. Για την ώρα, δεν είναι πάντως…

Τότε: Το διαμάντι είναι η σκληρότερη γήινη ύλη - Σήμερα: Η σκληρότερη ύλη είναι ένα νανοϋλικό

Το θυμόμαστε όλοι από τα σχολικά μας χρόνια, πως το σκληρότερο υλικό που υπάρχει πάνω στη Γη είναι το διαμάντι. Μόνο που από το 2009 το πολύτιμο ορυκτό έχασε τα σκήπτρα του, καθώς οι επιστήμονες ανέπτυξαν ένα νανοϋλικό (νιτρίδιο του κυβικού βορίου) που είναι κατά 18% σκληρότερο από το διαμάντι (η μελέτη δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Physical Review Letters»).

Και σαν να μην έφτανε αυτό, η επιστημονική κοινότητα ήξερε ήδη από το 1967 ένα αλλότροπο του άνθρακα που είναι κατά 58% σκληρότερο από το διαμάντι. Το «εξάγωνο διαμάντι», όπως αποκαλούν κοινά το lonsdaleite (τιμώντας την περίφημη βρετανή κρυσταλλογράφο Kathleen Lonsdale) δεν παράγεται μάλιστα μόνο συνθετικά, αλλά το συναντάμε και στη φύση, σε σημεία πτώσης μετεωριτών που περιέχουν γραφίτη.

Όσο για το νιτρίδιο του κυβικού βορίου, που είναι λιγότερο ασταθές, όπως μας λέει μελέτη που δημοσιεύτηκε στο «Nature» το 2013, αυτό που έκαναν ήταν να συμπιέσουν σωματίδια νιτριδίου του βορίου μέχρι να γίνουν «σούπερ σκληρά», αναδιατάσσοντας δηλαδή τη μοριακή δομή τους…

Τότε: Το Σινικό Τείχος είναι η μόνη ανθρώπινη κατασκευή που φαίνεται από το Διάστημα - Σήμερα: Αρκετές ανθρώπινες κατασκευές φαίνονται από το Διάστημα

Αν θέλουμε να είμαστε ακριβείς εδώ, το γεγονός ότι το Σινικό Τείχος φαινόταν από το Υπερπέραν δεν ήταν ποτέ αλήθεια, καθώς η φήμη κυκλοφορούσε επισήμως ήδη από το 1938, πολύ πριν βγει ο άνθρωπος από τη στρατόσφαιρα δηλαδή, και βασιζόταν απλώς στο κολοσσιαίο μέγεθος του τείχους! Υπέθεταν πως θα φαινόταν. Και σαν να μην έφτανε μάλιστα αυτό, το 2003 ο κινέζος αστροναύτης Yang Liwei συγκλόνισε την οικουμένη λέγοντάς μας πως δεν μπορούσε να δει το τεράστιο κινεζικό τείχος από το Διάστημα, σύμφωνα πάντα με τη NASA.

Τότε ήταν που οι επιστήμονες και οι αστροναύτες άρχισαν να το ψάχνουν κάπως πιο σοβαρά και σήμερα υπάρχει συναίνεση πως μπορείς πράγματι να το δεις, μόνο όμως αν επικρατούν οι κατάλληλες συνθήκες (να είναι χιονισμένο) ή με μια κάμερα με έστω και μικρό ζουμ. Την ίδια ώρα, μπορείς επίσης να δεις τα φώτα των μεγάλων μητροπόλεων, ακόμα και εκτεταμένα οδικά δίκτυα, γέφυρες, φράγματα και αεροδρόμια. Ακόμα και τις πυραμίδες της Αιγύπτου, όπως έχουν εκμυστηρευτεί όσοι πέρασαν ένα καλό διάστημα στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό και το επέτρεψαν οι καιρικές συνθήκες της Γης.

Υπάρχει όμως και άλλη μια λεπτομέρεια που πρέπει να συνυπολογίσουμε: τι εννοούμε εδώ Διάστημα; Γιατί αν εννοούμε τον χώρο έξω ακριβώς από τη γήινη ατμόσφαιρα, εκεί που βολτάρουν σε τροχιά οι δορυφόροι μας δηλαδή, όλα αυτά είναι πράγματι ορατά. Αν μιλάμε πάντως για πιο μακρινές αποστάσεις, όπως τη Σελήνη, τότε τίποτα ανθρώπινο δεν διακρίνεται με γυμνό μάτι.

Όπως μας είπε εδώ ο αστροναύτης του Apollo 12, Alan Bean: «Το μόνο πράγμα που μπορείς να δεις από το Φεγγάρι είναι μια όμορφη σφαίρα, κυρίως λευκή, με κάποια μπλε και μερικά μπαλώματα από κίτρινο και μια στο τόσο κάποια πράσινη βλάστηση. Κανένα ανθρώπινο αντικείμενο δεν είναι ορατό από τέτοια κλίμακα».

Τότε: Τα έμβια όντα ταξινομούνται σε πέντε (ή τρεις) κατηγορίες - Σήμερα: Υπάρχουν τουλάχιστον 8 βασίλεια

Αναλόγως πού μεγάλωσε κανείς, θα άκουσε κάποια στιγμή στα γυμνασιακά του χρόνια για τα τρία μεγάλα βασίλεια στα οποία κατατάσσονται τα έμβια όντα: ζώα, φυτά και βακτήρια. Η συστηματική ταξινόμηση των ζωντανών οργανισμών απλωνόταν μάλιστα κάποιες φορές σε πέντε βασικές κατηγορίες, περιλαμβάνοντας τους μύκητες και τα πρώτιστα ως αυθύπαρκτες γενικές ταξινομήσεις.

Και για να το πούμε όπως το μαθαίναμε στο σχολείο, οι μορφές της ζωής κατατάσσονται με βάση ανατομικά, μορφολογικά, βιοχημικά, φυσιολογικά, μοριακά, γενετικά και φυλογενετικά κριτήρια σε πέντε βασίλεια: μονήρη, πρώτιστα, μύκητες, φυτά και ζώα.

Σήμερα τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι στον κλάδο της βιολογικής ταξινόμησης των ειδών, όσο ο τρόπος με τον οποίο κατανοούμε τη φύση και τα πλάσματά της βαθαίνει δηλαδή. Όσο περισσότερο κοιτάμε στον έμβιο κόσμο, τόσο πιο περίπλοκες και ειδικές γίνονται οι κατηγοριοποιήσεις μας.

Τα μονήρη (προκαρυωτικοί οργανισμοί) διακρίνονται σήμερα από τα αρχαία, τα πρώτιστα (ευκαρυωτικοί οργανισμοί) διακρίνονται κι αυτά σε δύο ή και τρεις κατηγορίες και πάει λέγοντας, αν και παγκόσμια συναίνεση δεν υπάρχει. Η συνήθης κατηγοριοποίηση περιλαμβάνει πια 8 βασίλεια ζωής, ξεφεύγοντας κατά πολύ από το απλοποιημένο και αναχρονιστικό σχήμα των 5 που μαθαίναμε κάποτε…

Τότε: Υπάρχουν διακριτές περιοχές της γλώσσας όπου γευόμαστε συγκεκριμένες γεύσεις - Σήμερα: Ο Χάρτης της Γλώσσας δεν υπάρχει

Ο Χάρτης της Γλώσσας αναπαριστούσε κάποτε πώς οι τέσσερις βασικές γεύσεις (πικρό, ξινό, αλμυρό και γλυκό) προσλαμβάνονται από διαφορετικές περιοχές της γλώσσας, μια γνώση που ήξερε η ανθρωπότητα ήδη από το 1942 και τη μνημειώδη εδώ δουλειά του Edwin G. Boring. Η πικράδα, ας πούμε, λάμβανε χώρα στο πίσω μέρος της γλώσσας, η ξινίλα στα πλαϊνά και η αλμυρότητα/γλυκάδα στο εμπρόσθιο τμήμα, μια αλήθεια με την οποία μεγάλωσαν γενιές και γενιές.

Μόνο που αποδείχθηκε ολότελα λάθος! Οι γευστικοί υποδοχείς καλύπτουν το σύνολο της επιφάνειας της γλώσσας και προσλαμβάνουν όλων των λογιών τις γεύσεις. Παραμένει αλήθεια πως κάποιοι είναι πιο ευαίσθητοι σε συγκεκριμένες γεύσεις από άλλους, μόνο που η διαφοροποίηση αυτή πιστοποιείται εργαστηριακά και δεν είναι σίγουρα αντιληπτή από τον άνθρωπο. Χάρτης της Γλώσσας που να μας πλοηγεί στις γεύσεις δεν υπάρχει λοιπόν, όπως απέδειξε περίτρανα η κλασική πια μελέτη του 2010…

Τότε: Το αίμα γίνεται μπλε όταν δεν έχει οξυγόνο - Σήμερα: Το αίμα είναι πάντοτε κόκκινο

Ήταν μια οικουμενική αλήθεια πως το αποξυγονωμένο αίμα αποκτά μια μπλε απόχρωση κυλώντας στις φλέβες μας, εκεί που το αίμα των αρτηριών είναι κατακόκκινο. Το βλέπεις εξάλλου και με γυμνό μάτι, δεν χρειάζεσαι την επιστήμη εδώ ούτε το σχολείο. Μόνο που δεν είναι καθόλου αλήθεια, αν και για να φανεί αυτό έπρεπε να περάσουν τα χρονάκια.

Αν αυτό που κυλάει στις φλέβες φαίνεται να είναι μπλε, οφείλεται όχι μόνο στο πώς προσλαμβάνει το μάτι μας το χρώμα, αλλά και στον τρόπο που το κάνουν οι ιστοί του δέρματός μας. Το αίμα που φεύγει από την καρδιά είναι γεμάτο οξυγόνο, αποκτώντας μια έντονα κόκκινη απόχρωση, την ώρα που το αίμα που επιστρέφει στην καρδιά είναι σκούρο κόκκινο, παρά το γεγονός ότι όταν βλέπουμε εξωτερικά τις φλέβες μας αυτές μοιάζουν να είναι μπλε, ακόμα και πράσινες ή μοβ.

Αυτό δεν είναι δείκτης όμως του χρώματος που έχει το αίμα μέσα στις φλέβες. Το κόκκινο χρώμα του αίματος δίνεται από την αιμοσφαιρίνη, η οποία μεταφέρει το οξυγόνο και είναι πλούσια σε σίδηρο. Και κόκκινου χρώματος, πάντα. Τα χταπόδια και μερικά καβούρια, στον αντίποδα, έχουν πράγματι μπλε αίμα, μιας και η πρωτεΐνη που μεταφέρει το οξυγόνο στο δικό τους σώμα είναι η αιμοκυανίνη, μια αναπνευστική χρωστική που έχει μπλε χρώμα. Μια γνώση βεβαίως που θα έπρεπε να περιμένουμε μέχρι το 1996 για να αποδείξουμε με πειστικότερο τρόπο από τη σαγήνη του μύθου και τις ημιτελείς μελέτες…

πηγή

Δείτε όλα τα θέματα του Weekend