Ο θρυλικός πύργος στα Πατήσια βγαλμένος από παραμύθι

Πώς το μοναδικό νεογοτθικής αρχιτεκτονικής κτίσμα στο κέντρο της Αθήνας έφτασε να μοιάζει… στοιχειωμένο

Στον αριθμό 54 επί της οδού Θήρας, στην περιοχή της Πλατείας Αμερικής, πίσω από τον μαντρότοιχο
με τα συρματοπλέγματα και τους πανύψηλους κάκτους της εισόδου υψώνονται εντυπωσιακές πολεμίστρες, ενώ διακριτά γίνονται και τα οικόσημα της οικογένειας που κατοίκησε εδώ.

Πρόκειται για τον Πύργο Τυπάλδου, έναν νεογοτθικής αρχιτεκτονικής πύργο «πνιγμένο» στην καρδιά του αστικού τοπίου της Αθήνας, με πελώριες πολυκατοικίες να υψώνονται επιβλητικές ολόγυρά του. Ο Πύργος Τυπάλδου αποτελεί το μοναδικό, αυθεντικό νεογοτθικής αρχιτεκτονικής κτίσμα σε ολόκληρη την πόλη που καταφέρνει έναν αιώνα μετά την δημιουργία του να στέκει ακόμη «όρθιο».

Παρά τις εμφανείς φθορές του χρόνου πάνω του, που μέρα με τη μέρα γίνονται πιο ορατές αλλά και επικίνδυνες και την επιδείνωση της εικόνας του να αποτελεί πια μια καθημερινή διαδικασία, ο πύργος επί της οδού Θήρας, μένει εκεί για να υπενθυμίζει στους περαστικούς τις άλλοτε ένδοξες και μεγαλοπρεπείς στιγμές που έζησε κατά το παρελθόν η συγκεκριμένη, υποβαθμισμένη πια, περιοχή στο κέντρο της πόλης.

Η ιστορία του Πύργου

Το επιβλητικό κτίσμα, που χαρακτηρίστηκε διατηρητέο το 2008, δημιουργήθηκε ως κατοικία το 1914, μετά από παραγγελία του εμπόρου και εισαγωγέα φαρμάκων, Τζώρτζη Αλφονσάτου Τυπάλδου - απόγονου της αρχοντικής οικογένειας των Τυπάλδων με ρίζες από τη Νάπολη της Ιταλίας, που σύμφωνα με τα γραπτά ντοκουμέντα υπάρχει από το 1400.

«Ο Κεφαλλονίτης κοσμοπολίτης, που είχε μανία με τον νεραϊλδισμό, την αναζήτηση της καταγωγής δηλαδή, είχε έντονες σχέσεις με τη Δύση, στις οποίες αποδίδεται και η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική της οικογενειακής κατοικίας», μας αποκαλύπτει η σημερινή ιδιοκτήτρια του πύργου, που αποτελεί την τέταρτη γενιά ιδιοκτητών, κυρία Σίλια Καλλιμάνη.

Ο πύργος αποτέλεσε συνέχεια οικογενειακό σπίτι, ενώ κατοικήθηκε ασταμάτητα μέχρι το 1995. Τελευταία πυργοδέσποινα ήταν η υπέργηρη αδερφή της γιαγιάς της κυρίας Καλλιμάνη, η οποία εγκατέλειψε τον πύργο με τον γιο της, μετά από μια ληστεία, που τους ανάγκασε να φύγουν με πολύ άσχημο τρόπο. Έκτοτε δεν επέστρεψαν ποτέ και ο πύργος παρέμεινε κλειστός.

Η διαρρύθμιση των χώρων

Μπαίνοντας, στην είσοδο του σπιτιού ο χώρος υποδοχής. Δεξιά η τραπεζαρία, όπου σήμερα αντικρίζει κανείς μια στοίβα ρημαγμένων και ξεσκισμένων περιοδικών και βιβλίων, που κάνουν εντυπωσιακή αντίθεση με την κουρτίνα (με το χαρακτηριστικό fleur de lis) να παραμένει κρεμασμένη στη θέση της ακόμα, παρά την εμφανή φθορά και το πέρασμα του χρόνου από πάνω της. Εδώ, μάλιστα, τις καλές εποχές τους τοίχους κοσμούσαν εκπληκτικοί πίνακες του Ξυδιά, του, επίσης, Κεφαλλονίτη ζωγράφου, ο οποίος σχετιζόταν με την οικογένεια.

Πίσω ακριβώς η κουζίνα του σπιτιού, ένας χώρος αποκλειστικά για την παρασκευή φαγητού, με κάποια αντικείμενα από τους τελευταίους κατοίκους του να παραμένουν σκονισμένα στη θέση τους. Ένα πιάτo στην ξύλινη πιατοθήκη, δύο- τρία άπλυτα σκεύη στο νεροχύτη, ένα κρεμασμένο σουρωτήρι πάνω από το σημείο που ήταν η κουζίνα, μια κλειστή συσκευασία από ελιές, ένα ξεχασμένο μπουκάλι από λικέρ πικραμύγδαλο. Αριστερά της εισόδου το άλλοτε καθιστικό, με το ραδιόφωνο να παραμένει στη θέση του –χωρίς τις μελωδίες του να δίνουν ζωή στο χώρο– σκουριασμένο και αρκετά ταλαιπωρημένο από το πέρασμα του χρόνου.

Απέναντι από την είσοδο μια άκρως θεατρική πόρτα με τα οικόσημα της οικογένειας ακριβώς από πάνω, η οποία απομονώνει τους χώρους υποδοχής από τους υπόλοιπους. Πίσω της μια ξύλινη σκάλα οδηγεί στο υπόγειο –σε προηγούμενη διάρρηξη είχε κλειστεί με τούβλα για να μην μπούνε οι επόμενοι– και τους προσωπικούς χώρους της οικίας.

Στο μεσοπάτωμα ένας χαμηλός και μικρός χώρος λειτουργούσε ως το γραφείο του προηγούμενη ιδιοκτήτη, με τα καλύτερα σωζόμενα βιβλία –κάποια από τα οποία έχουν καταστραφεί από τις καθημερινές εισβολές στο κτήριο. Στον όροφο δύο υπνοδωμάτια, το ένα μάστερ με δικό του λουτρό –ο απίθανος μαντεμένιος νεροχύτης που άλλοτε κοσμούσε το χώρο εκλάπη από εισβολείς– και γκαρνταρόμπα.

Από εδώ μια ακόμη μικρότερη ξύλινη σκάλα, οδηγεί στην ταράτσα και τις πολεμίστρες, απ’ όπου η θέα στη γειτονιά είναι πανοραμική. Ενώ εντύπωση προκαλούν τα βυζαντινά κεραμίδια, πάνω από το λουτρό του ορόφου.

«Μερακλίδικο σπίτι με έμφαση στην παραμικρή λεπτομέρεια, όπως οι σκαλιστές σαπουνοθήκες στο νιπτήρα του μπάνιου σε σχήμα κοχυλιού. Αρκετά λειτουργικό και όχι ιδιαιτέρως μεγάλο ή αχανές, αν αναλογιστεί κανείς την εικόνα που δημιουργεί το άκουσμα της λέξης πύργος», συμπληρώνει η κυρία Καλλιμάνη.

Βανδαλισμοί, φθορές και μια εικόνα απελπισίας

Η σημερινή εικόνα του πύργου σε καμία περίπτωση δεν θυμίζει τις μεγαλοπρεπείς στιγμές που έζησε κατά τις «χρυσές» εποχές του. Όπως μας αποκαλύπτει η κυρία Καλλιμάνη «κάθε φορά που έρχομαι εδώ, βρίσκω τα πράγματα όλο και χειρότερα. Σπασμένα παράθυρα με αποτέλεσμα τα νερά των βροχών να βάλουν το «λιθαράκι» τους στις ήδη επιβαρυμένες ζημιές, ρημαγμένες τηλεοράσεις, κατεστραμμένες λεκάνες μπάνιου ακόμη και σύνεργα χρήσης ναρκωτικών ουσιών έχω δει. Είναι πραγματικά ένα μαγικό κτήριο που καίγεται η ψυχή σου που δεν μπορείς να κάνεις κάτι». Στο παιδικό μυαλό της, ωστόσο, έχει παραμείνει η μνήμη του καλαθιού που μετέφερε διάφορα αντικείμενα από το ισόγειο στους ορόφους.

Τα όνειρα της κυρίας Καλλιμάνη για το μέλλον

Το ιδανικότερο σενάριο για την ίδια θα ήταν ο Πύργος Τυπάλδου να συνδεθεί με το Πανεπιστήμιο «γιατί εδώ υπάρχει πολύ αντικείμενο μελέτης για τους σπουδαστές διαφόρων αντικειμένων», αλλά και να συσχετίσει την λειτουργία του με τις μαθησιακές και πολιτιστικές δράσεις.

Μάλιστα, όπως μας αποκαλύπτει «υπάρχουν ήδη σχέδια στο υπόγειο να γίνει εργαστήρι βιβλιοδεσίας (ο πύργος ήταν γεμάτος με αμέτρητα βιβλία –κάποια από τα οποία παραμένουν ακόμη σκονισμένα στις βιβλιοθήκες του), στις αίθουσες υποδοχής του ισογείου να δημιουργηθούν χώροι για διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις και στον όροφο βιβλιοθήκη».

Αν και οι προσπάθειές της όλα αυτά τα χρόνια να βρεθούν τα κονδύλια για την αποκατάσταση και συντήρηση του πύργου έχουν αποβεί άκαρπες –λίγο οι οικονομικές συγκυρίες, λίγο οι ιθύνοντες νευραλγικών θέσεων χωρίς όραμα, λίγο το ότι κουράστηκε να παρακαλάει νιώθοντας γραφική– έχει καταφέρει να δημιουργήσει έναν χώρο πολιτισμού με αποσπασματικές εκδηλώσεις, σχεδόν μία φορά το χρόνο, κερδίζοντας τις εντυπώσεις και το ενδιαφέρον του κοινού.

Με αυτόν τον τρόπο δίνει την ευκαιρία σε περαστικούς και μη, ανήλικους και ενήλικες, ρομαντικούς και όχι να σταματήσουν να πλάθουν σενάρια για τον «μυστηριώδη γείτονα», όπως ήταν το θέμα μιας έκθεσης των μαθητών του απέναντι σχολείου, και να γνωρίσουν την πραγματική ιστορία αυτού του μαγικού πύργου.

«Στη διαθήκη ο θείος το άφησε με την ευχή να γίνει κάτι για την Αθήνα. Ήλπιζα στην κρίση εδώ πέρα να υπάρχει ένας “φάρος”, να λέμε ότι κάτι υπάρχει που μας κρατάει ακόμα. Άλλωστε, ο πύργος επιβίωσε από δύο παγκόσμιους πολέμους, εμφυλίους κ.α. Κάποιος λόγος θα υπάρχει γι αυτό. Ας είναι λοιπόν αυτός. Να γίνει ένας “φάρος” πολιτισμού ανοιχτός για όλους», κλείνει με το πιο ελπιδοφόρο, ίσως, μήνυμα για την πύργο.

Σίγουρα ο δρόμος ακόμη για το μέλλον του Πύργου Τυπάλδου είναι μακρύς. Και ο αγώνας της κυρίας Καλλιμάνη μακρύτερος. Η ελπίδα όμως πεθαίνει τελευταία και ένας άνθρωπος με όραμα και φρέσκες ιδέες, όπως είναι η ίδια, σίγουρα θα βρει την άκρη.