Μας επηρεάζει ενεργειακά η κρίση στην Ουκρανία;

Πόσο μας αφορά και πόσο μπορεί να επηρεάσουν οι εξελίξεις στην Ουκρανία στο ενεργειακό πεδίο τη χώρα μας, σε μία κρίσιμη συγκυρία για την ελληνική οικονομία και τα εθνικά μας θέματα;

Σε αποκλειστική του συνέντευξη στο Real.gr ο Νικόλαος Φαραντούρης Αν. Καθηγητής στο Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος στην Ενέργεια: Στρατηγική, Δίκαιο & Οικονομία. Είναι ενας από τους λίγους ειδικούς στα ενεργειακά θέματα δίνει απαντήσεις για τις επιπτώσεις που ενδέχεται να έχει η χώρα μας, αλλά και για το ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η Ελλάδα.

Κύριε καθηγητά, δικαιούται η Gazprom να αυξήσει τις τιμές αερίου στην Ουκρανία εν μία νυκτί;

Η συμφωνία Gazprom-Naftogaz του 2013 για την προμήθεια αερίου σε χαμηλές τιμές επρόκειτο για μια εμπορική συμφωνία μεταξύ δύο εμπορικών εταιρειών, οι οποίες όμως αμφότερες ελέγχονται από το Ουκρανικό και Ρωσικό κράτος. Λαμβανομένης υπόψη της ιδιαίτερης πολιτικής σχέσης Ρωσίας-Ουκρανίας, είναι αναμενόμενο ότι ούτε το τίμημα που είχε συμφωνηθεί τότε, ούτε το τίμημα που ζητείται τώρα αντανακλά αμιγώς εμπορικές διαπραγματεύσεις.

Ωστόσο, κι εδώ, όπως σε κάθε ενεργειακή σύμβαση προμήθειας, υπάρχουν συμβατικές πρόνοιες που ρυθμίζουν την τιμή, τη διαδικασία αναθεώρησης και τις υποχρεώσεις των μερών και ορίζουν τρόπο επίλυσης των διαφορών οσάκις προκύψουν.

Η γνώμη μου είναι ότι το θέμα τελικά θα αποτελέσει αντικείμενο διεθνούς εμπορικής διαιτησίας, όπου οι συμβατικές ρήτρες και πιθανόν η αληθής βούληση των μερών θα εξεταστούν από το προβλεπόμενο δικαιοδοτικό όργανο. Σε τέτοιες περιπτώσεις δεν υπάρχουν συνήθως αυτοματισμοί και η διαδικασία έχει τη σημασία της. Ωστόσο, αν μου επιτρέπετε, το μείζον δεν είναι τί δικαιούται ή όχι να πράξει κάθε μέρος μιας εμπορικής συμφωνίας (που έτσι κι αλλιώς δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε χωρίς τη σύμβαση), αλλά ποιές οι τυχόν επιπτώσεις από μία συμβατική ή αντισυμβατική συμπεριφορά στην ενεργειακή ασφάλεια ευρύτερα.

Ποιες λοιπόν θεωρείτε ότι μπορεί να είναι οι επιπτώσεις στην Ελλάδα;

Οι περισσότερες χώρες της ΝΑ Ευρώπης έχουν μακροχρόνιους ιστορικούς ενεργειακούς δεσμούς με τη Ρωσία από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Οι δεσμοί αυτοί δεν βασίζονται μόνο σε εμπορικές συμφωνίες προμήθειας αερίου με την ρωσική GAZPROM αλλά κυρίως σε ενεργειακά δίκτυα και υποδομές, τα οποία δημιουργήθηκαν ακριβώς λόγω ή χάριν της σύσφιξης αυτών των σχέσεων.

Οι χώρες αυτές είναι πράγματι εξαρτημένες ενεργειακά από το ρωσικό φυσικό αέριο. Και τα δίκτυα αυτά είναι μέρος ενός ευρύτερου πλέγματος αγωγών που διέρχονται κατά το μάλλον απ’ την Ουκρανία. Συνεπώς, ενδεχόμενη διακοπή τροφοδοσίας της Ουκρανίας θα είχε εξαιρετικά δυσμενείς συνέπειες για τις χώρες αυτές. Αυτό είναι γνωστό από καιρό και πράγματι συνέβη στις δύο σχετικά πρόσφατες Ρωσο-ουκρανικές κρίσεις που προηγήθηκαν. Τόσο η ΕΕ και τα (νέα και παλαιότερα) κράτη μέλη της, όσο και η Ρωσία αποδόθηκαν σε έναν αγώνα διαφοροποίησης πηγών και οδεύσεων.

Η μεν ΕΕ προωθώντας δίκτυα και υποδομές με αναφορά στις πηγές της Κασπίας (Nabucco, ITGI, TAP), που θα διαφοροποιούνταν από τη Ρωσία, η δε Ρωσία προωθώντας δίκτυα και υποδομές που θα παρέκαμπταν την Ουκρανία (South Stream, κλπ.). Η κούρσα συνεχίζεται. Αλλά, βλέπετε, ο σχεδιασμός απέχει αρκετά από την υλοποίηση και εξαρτάται από διάφορες πολιτικοοικονομικές συγκυρίες και ζυμώσεις.

Ο Trans-Adriatic Pipeline (TAP) δεν είναι μέρος αυτής της προσπάθειας;

Ο ΤΑΡ είναι ένα έργο που φιλοδοξεί να φέρει τις πηγές τις Κασπίας στην Ευρώπη μέσω της Ελλάδος. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι επελέγη έναντι του ανταγωνιστικού αγωγού Nabucco, ο οποίος παρακάμπτοντας την χώρα μας θα όδευε προς την Κεντρική Ευρώπη μέσω Βουλγαρίας. Εξαιρετικής σημασίας είναι επίσης ο Διασυνδετήριος Αγωγός Ελλάδος Βουλγαρίας (IGB) που υλοποιείται από τη ΔΕΠΑ και τους εταίρους της, διότι διευκολύνει την ροή φυσικού αερίου από την Κασπία και άλλες πηγές, καθώς και Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (LNG) προς την ΝΑ και Κεντρική Ευρώπη με τρόπο ευέλικτο και σύντομο.

Σε συνδυασμό δε με τις υφιστάμενες υποδομές της χώρας μας (εθνικό σύστημα, τερματικός σταθμός LNG στη Νήσο Ρεβυθούσα), αλλά και τα σχεδιαζόμενα έργα ευρύτερου ενδιαφέροντος στη Βόρεια Ελλάδα (πλωτός τερματικός σταθμός LNG, υπόγεια αποθήκη) διαμορφώνεται το τοπίο ενός αναβαθμισμένου πλέγματος υποδομών και ενεργειακών οδεύσεων με άξονα την Ελλάδα. Δημιουργούνται έτσι για πρώτη φορά οι προϋποθέσεις να διέρχονται από την χώρα μας εξαιρετικά σημαντικές ποσότητες αερίου από την Κασπία, τη Ρωσία, τη Βόρεια Αφρική, την Τουρκία, την Ιταλία, την Κύπρο, το Ισραήλ κλπ. Αυτό είναι πρωτίστως σημαντικό για την Ελλάδα από άποψης ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού: όσο περισσότεροι προμηθευτές, τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια, τόσο καλύτερες τιμές. Αλλά και για την Ευρώπη και τις χώρες τις περιοχής.

Κι η περιοχή της Μεσογείου; Γεννά ελπίδες για εναλλακτικές πηγές προμήθειας;

Οι πρόσφατες ανακαλύψεις μεγάλων αποθεμάτων φυσικού αερίου στη νοτιοανατολική Μεσόγειο μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ αλλά και οι προσδοκίες για τον Ελλαδικό χώρο οδηγούν στη χάραξη ενός ευδιάκριτου θαλάσσιου ενεργειακού διαδρόμου που καταλήγει στην Ελλάδα, κρίσιμου για την ασφάλεια εφοδιασμού της διψασμένης ενεργειακά Ευρώπης.

Η Ελλάδα δηλαδή ως εγγυητής της ασφάλειας ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης;

Πολύ σωστά και χωρίς υπερβολή. Το διακύβευμα είναι σοβαρό και απαιτεί εθνική στρατηγική σε βάθος χρόνου. Γενικώς, όπως βλέπετε, ο τομέας της ενέργειας έχει διάφορες πτυχές: πολιτικές, γεωπολιτικές, νομικές, οικονομικές οι οποίες διασταυρώνονται και αλληλοεπηρεάζονται. Κι έτσι πρέπει να οράται ο τομέας της ενέργειας και έτσι να προγραμματίζεται κάθε βήμα, είτε πρόκειται για τη λειτουργία της αγοράς εντός των τειχών, είτε για την ενεργειακή εξωτερική πολιτική.

Αυτό εννοείτε, κ. Φαραντούρη, όταν αναφέρεστε στην ανάγκη για διεπιστημονικότητα στον τομέα της Ενέργειας;

Θεωρώ ότι όσοι μετέχουν στο ενεργειακό επιχειρείν αλλά και όσοι ασχολούνται με ευρύτερα θέματα ενεργειακής πολιτικής είναι υποχρεωμένοι να προσεγγίζουν τα ζητήματα από διάφορες οπτικές. Και αυτό προσπαθούμε να το καλλιεργούμε και στους φοιτητές μας. Ο νομικός οφείλει να έχει κατανόηση των γεωπολιτικών ανακατατάξεων και του οικονομικού περιβάλλοντος, εντός του οποίου θεσπίζονται κανόνες ή αναλαμβάνονται υποχρεώσεις. Επίσης, πως μπορεί ο οικονομολόγος, ο μάνατζερ ή το εμπορικό στέλεχος να ενεργεί χωρίς να γνωρίζει τους νομικούς κινδύνους που ελλοχεύουν αλλά και τις βασικές αρχές των διεθνών σχέσεων κατά τη λήψη αποφάσεων;

Αλλά και ο πολιτικός επιστήμων και ο διεθνολόγος χρειάζεται να γνωρίζει τα νομικά εργαλεία που έχει στη διάθεσή του και να μπορεί να αφουγκράζεται τις δυνάμεις της αγοράς. Αυτό επιδιώκουμε και μ’ αυτές τις αρχές έχουμε οργανώσει και το Μεταπτυχιακό μας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς στην «Ενέργεια: Στρατηγική, Δίκαιο & Οικονομία», το πρώτο διεπιστημονικό πρόγραμμα στην Ελλάδα και ένα από τα ελάχιστα στην Ευρώπη στο πεδίο αυτό.