Πώς βγήκαν οι φράσεις «χώνει τη μύτη του» και «να μου τρυπήσεις τη μύτη»

Οι παροιμιώδεις εκφράσεις ανάγονται στη Βυζαντινή Εποχή

Για κάποιον που συνηθίζει να ανακατεύεται σε ξένες υποθέσεις, λέμε πως αυτός «χώνει τη μύτη του παντού», ενώ γνωστή είναι και η απειλητική έκφραση «να μου τρυπήσεις τη μύτη, αν…».

Οι παροιμιώδεις εκφράσεις ανάγονται στη Βυζαντινή Εποχή, σύμφωνα με τον Τάκη Νατσούλη. Τότε, η ποινή του θανάτου ήταν μάλλον ένα σπάνιο φαινόμενο. Η Σύγκλητος που δίκαζε τον κατηγορούμενο, αν το παράπτωμα του ήταν βαρύ, τον παρέδινε στο λαό, να τον κάνει ό,τι θέλει.

Πολλές φορές ο κατηγορούμενος κατόρθωνε να πείσει τους τιμωρούς του, ότι ήταν αθώος και τη γλίτωνε, πληρώνοντας ένα ορισμένο ποσό. Μετά από αυτό όμως, ήταν υποχρεωμένος να εγκαταλείψει, αμέσως την πόλη που έμενε ως τότε και να αυτοεξοριστεί. Αλλά αν η Σύγκλητος δεν τον καταδίκαζε σε θάνατο, έβαζε άλλες χειρότερες τιμωρίες, όπως την τύφλωση, το κόψιμο των χεριών ή των ποδιών και το κόψιμο της μύτης.

Το Βυζάντιο ήταν πλημμυρισμένο από τυφλούς και κοψομύτηδες. Ο στρατηγός Λεόντιος Μαχαιράς, ο πρωτοσπαθάριος Μιχαήλ Λυκανός, ο αυτοκράτορας Ιουλιανός και πολλοί άλλοι κυκλοφορούσαν με κομμένη μύτη. Έτσι έχουμε τα επίθετα ακόμα και σήμερα: Κουτσομύτης, Κοτσαύτης, Κοψαχείλης, Κουτσομητσόπουλος.

Τα σκληρά αυτά έθιμα εξακολουθούσαν και μετά την άλωση. Στη Μάνη παλιότερα, ήταν συνηθισμένη η απειλή «θα σου κόψω μύτη και αφτιά». Και επειδή οι «ρινότμητοι» δεν παρουσίαζαν όμορφο θέαμα, αλλά και η φωνή τους, επίσης, δεν ακουγόταν καλά. Έτσι προσπαθούσαν να «επισκευαστούν», αντικαθιστώντας το κομμάτι που του έλειπε με ένα αργυρό έλασμα. Αυτός, λοιπόν, που είχε ένα τέτοιο έλασμα λεγόταν «Αργυρομύτης», ένα επίθετο πολύ διαδεδομένο τότε.

Σε ένα χρονικό του 12ου αιώνα συναντούμε και το επίθετο « Χαλκομύτης». Πολλές φορές, πάλι οι τιμωρούντες, αντί να του κόψουν τη μύτη, την τρυπούσαν πολλές φορές και έτσι έμεινε η σημερινή παροιμιώδες έκφραση «να μου τρυπήσεις τη μύτη, αν…».

Τις τιμωρίες αυτές τις έβαζαν συνήθως σ’ εκείνους που ανακατεύονταν σε ανατρεπτικές κινήσεις. Ο λαός του Βυζαντίου έλεγε κοροϊδευτικά γι’ αυτούς ότι η μύτη τους «ωσφραίνετο μόνο το κακό » για αυτό και τους την έκοψαν. Από την απάνθρωπη αυτή τιμωρία, έμεινε ως τα χρόνια μας η παροιμιώδης φράση «χώνει τη μύτη του παντού».