Ο θησαυρός των σπηλαίων της Ελλάδας (φωτο)

Η Αττική είναι «κούφια» με σχεδόν χίλια σπήλαια

Πολλοί λαοί στο παρελθόν πίστευαν σε μια κοίλη Γη. Οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν εκεί τον Άδη.
Η Αττική αλλά και η Ελλάδα από επιστημονικής πλευράς θα μπορούσε με μια ποιητική χρήση του όρου να χαρακτηριστεί ως «κούφια» καθώς σε αυτή υπάρχουν χιλιάδες σπήλαια.

Γράφει o Μαρίνος Γκασιάμης

Φωτογραφίες: Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία

Ειδικά για την Αττική ορισμένες πηγές τα ανεβάζουν σε τουλάχιστον χίλια, ωστόσο προσγειωμένη και σίγουρα πιο τεκμηριωμένη είναι η προσέγγιση της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας που εκτιμά πως σε αυτήν υπάρχουν απλά αρκετές εκατοντάδες.

Για την κατάσταση τόσο των σπηλαίων της χώρας μας αλλά και του πλέον αναγνωρισμένου φορέα που ασχολείται με αυτά, μιλήσαμε με το πρόεδρο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας κ. Κώστα Μερδενισιάνο, Δρ. Παλαιοανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Επίκουρο Καθηγητή Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και φυσικά Σπηλαιολόγο.

Θολό τοπίο

Σύμφωνα με τα όσα μας είπε η κατάσταση είναι αρκετά θολή καθώς κάποια σπήλαια τα διαχειρίζονται οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης και κάποια άλλα άλλοι φορείς. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές να σημειώνονται φθορές καθώς δεν υπάρχει η κατάλληλη εκπαίδευση και κατάρτιση σε πολλούς από αυτούς τους φορείς. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλά σπήλαια αποτελούν και πηγή εσόδων. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση σπηλαίων που τα διαχειρίζονται ΟΤΑ.

Ο αριθμός τους ανέρχεται σε πολλές χιλιάδες

Η Ελλάδα, εξαιτίας των πλούσιων ασβεστολιθικών πετρωμάτων της, διαθέτει τεράστιο αριθμό σπηλαίων που υπολογίζεται, με τις μετριότερες εκτιμήσεις, ότι πρέπει να ξεπερνά τις 15.000. Απ’ αυτά έχουν επισημανθεί και καταγραφεί μέχρι σήμερα περί τις 12.000, αριθμός αρκετά μεγάλος, που δίκαια τοποθετεί τη χώρα μας σαν μια από τις πλουσιότερες σε σπήλαια στον κόσμο. Όμως παρ’ όλο αυτόν τον καρστικό πλούτο, οι συστηματικές εξερευνήσεις στην Ελλάδα άργησαν να αρχίσουν.

Η δράση της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας

Η σπηλαιολογία ξεκίνησε περισσότερο σαν σπορ τον προηγούμενο αιώνα και βαθμιαία εξελίχθηκε σε μια πολύπλευρη επιστήμη. Σαν ημερομηνία έναρξής της μπορεί να ειπωθεί το 1895 όταν ιδρύθηκε η πρώτη σπηλαιολογική εταιρία στη Γαλλία.

Οι πρώτες καταγεγραμμένες έρευνες σπηλαίων στη χώρα μας ξεκίνησαν από ξένους επιστήμονες όπως τον Γερμανό Φέντλερ, το 1841, που επισκέφθηκε και μελέτησε το σπήλαιο «Καταφύκι» της Κύθνου, τον Ελληνογάλλο νομομηχανικό Ν. Σιδερίδη που μαζί με τον Γάλλο Ι. Καππές, το 1891 μελέτησαν τις περίφημες καταβόθρες στην περιοχή Κάψιας Τριπόλεως, τον Άγγλο P. Col, το 1910, που εξερεύνησε τις καταβόθρες της Κωπαϊδας και τον Αυστριακό γιατρό, σπηλαιολόγο και ανθρωπολόγο Adalbert Markovitz που από το 1928 μέχρι το 1939 εξερεύνησε πλήθος σπηλαίων με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον.

Την εποχή αυτή, (γύρω στα 1920-1950), αρχίζει να εκδηλώνεται ενδιαφέρον και από τους Έλληνες για τα σπήλαια της χώρας μας, αλλά πάντοτε σε πλαίσιο ορειβατικό-εκδρομικό. Πράγματι, αρκετοί φυσιολατρικοί και ορειβατικοί σύλλογοι της εποχής εκείνης διοργάνωναν εκδρομές και καταβάσεις σε σπήλαια. Από την όλη κίνηση ξεχωρίζει ο Ε.Ο.Σ. (Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος), ο Φυσιολατρικός Σύνδεσμος «ΠΑΝ», o «Όμιλος Φυσιολατρών» και ο Σύλλογος «Υπαίθρια Ζωή». Όμως σταθμό για την Ελληνική Σπηλαιολογία αποτέλεσε αναμφισβήτητα η ίδρυση της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας (Ε.Σ.Ε.), το 1950, ύστερα από πρωτοβουλία του αείμνηστου, φυσικού-γεωλόγου-σπηλαιολόγου Γιάννη Πετρόχειλου και της αείμνηστης συζύγου του, επίσης σπηλαιολόγου, Άννας Πετροχείλου.

Πρώτοι συνεργάτες τους, οι Γ. Γραφιός, Ι. Καψαμπέλης, Γ. Μοντεσάντος, Α. Χαρολίδης και αργότερα (στη δεκαετία του ‘60) οι Δ. Λιάγκος, Ελ. Πλατάκης, Ι. Ιωάννου, Κ. Μερδενισιάνος και άλλοι. Από εκείνη την εποχή και πάντα με πρωτοβουλία του ζεύγους Πετροχείλου, αρχίζει ουσιαστικά και η συστηματική εξερεύνηση, χαρτογράφηση και εμπεριστατωμένη μελέτη των ελληνικών σπηλαίων από επιστημονικής και τουριστικής πλευράς.

Να σημειωθεί ότι, το 1953, η Ελλάδα, μέσω της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, λαμβάνει μέρος στο 1ο Διεθνές Σπηλαιολογικό Συνέδριο στο Παρίσι και καταπλήσσει με το πλήθος των αξιόλογων ανακοινώσεών της. Ακολουθεί σειρά άλλων συνεδρίων στα οποία η Ε.Σ.Ε. είτε συμμετέχει, είτε διοργανώνει κατά καιρούς με μεγάλη επιτυχία. Για το πολύχρονο αυτό έργο της Ε.Σ.Ε. και των μελών της, η Ακαδημία Αθηνών βραβεύει, το 1976, τόσο την Πρόεδρό της Άννα Πετροχείλου, όσο και την ίδια την Εταιρεία, αργότερα, το 1986.

Μέχρι σήμερα η Ε.Σ.Ε. έχει εξερευνήσει και μελετήσει χιλιάδες σπήλαια μεταξύ των οποίων και μεγάλο αριθμό εξαιρετικού ενδιαφέροντος για την αρχαιολογία, την παλαιοανθρωπολογία, τη βιολογία και τον τουρισμό τους ειδικότερα.

Ενδεικτικά αξίζει να αναφερθούν το σπήλαιο «Γλυφάδα» στο Δυρό της Μάνης, που θεωρείται ως ένα από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια του κόσμου, το σπήλαιο Περάματος στα Ιωάννινα, από τα καλύτερα των Βαλκανίων, το σπήλαιο «Των Λιμνών» στα Καλάβρυτα, με τις 13 κλιμακωτές λίμνες του, το σπήλαιο «Αλιστράτης» στις Σέρρες, το σπήλαιο «Κουτούκι» Παιανίας στην Αττική και τόσα άλλα που παρουσιάζουν έναν ανεπανάληπτο σε ομορφιά σταλακτιτικό στολισμό. Επίσης, τα προϊστορικά σπήλαια Πετραλώνων Χαλκιδικής, Αλεπότρυπα Δυρού και Ιδαίον Άντρο στην Κρήτη, αποτελούν μικρό μόνο δείγμα του τεράστιου αρχαιολογικού και ανθρωπολογικού έργου που πρόσφερε η Ε.Σ.Ε. στην επιστήμη.

Βασικοί σκοποί της Εταιρείας είναι η συστηματική εξερεύνηση, χαρτογράφηση και επιστημονική μελέτη των ελληνικών σπηλαίων, καθώς και η ανάπτυξη και διάδοση της αθλητικής σπηλαιολογίας στη χώρα μας, αλλά και η ανάδειξη και προστασία των σπηλαίων ως πολύτιμων μνημείων και φυσικών μουσείων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία, εκτός από τα κεντρικά γραφεία της στην Αθήνα, έχει ιδρύσει και Τοπικά Τμήματα στη Βόρεια Ελλάδα (Θεσσαλονίκη), στην Κρήτη (Ηράκλειο και Ρέθυμνο), στα Δωδεκάνησα (Ρόδο), στην Καλαμάτα, στη Μαγνησία και Αρκαδία. Επίσης, η Ε.Σ.Ε. δημιούργησε και διατηρεί Σπηλαιολογικό Μητρώο των καταγεγραμμένων σπηλαίων καθώς και δημοσιευμένων στο διεθνούς αναγνώρισης επιστημονικό της έντυπο, «Δελτίο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας» με μεγάλο αριθμό σπηλαιολογικών-καρστικών μορφών της χώρας μας, (σπήλαια, βάραθρα, υπόγειοι ποταμοί κ.λ.π.).

Κάθε χρόνο, στα Κεντρικά Γραφεία της Εταιρείας στην Αθήνα, οργανώνονται πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια Εκπαιδευτικά Προγράμματα – Σεμινάρια Επιστημονικής και Αθλητικής Σπηλαιολογίας, στα οποία διδάσκονται από ειδικούς επιστήμονες, καθηγητές Πανεπιστημίων, (μέλη της Ε.Σ.Ε.) και έμπειρους σπηλαιολόγους, σειρά θεωρητικών μαθημάτων και πρακτικών ασκήσεων, στην τεχνική εξερεύνησης των σπηλαίων, στη χαρτογράφηση, στη φωτογράφηση, στις τεχνικές κατάβασης βαράθρων και στη σπηλαιοδιάσωση. Επίσης, διδάσκονται μαθήματα σχετικά με τη Γεωλογία, Υδρογεωλογία, Στρωματογραφία, Ορυκτολογία, Παλαιοντολογία, Παλαιοανθρωπολογία, Αρχαιολογία, Βιοσπηλαιολογία, χλωρίδα των σπηλαίων, Μικροκλιματολογία, Σπηλαιοθεραπευτική, ραδιοχρονολογήσεις αρχαιολογικών ευρημάτων, γεωφυσικές διασκοπήσεις, υπόγεια τηλεπικοινωνία, ενημέρωση περί του νομικού πλαισίου που διέπει τις έρευνες και την προστασία των σπηλαίων στη χώρα μας και άλλα. Αντίστοιχα σεμινάρια διοργανώνονται και από τα Τοπικά Τμήματα της Ε.Σ.Ε. στις έδρες τους.

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ε.Σ.Ε και οι κίνδυνοι

Η Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία παρά το πολύ μεγάλο επιστημονικό έργο που επιτελεί δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από την γενικότερη κατάσταση της χώρας.

Τα κληροδοτήματα που έχει στην ιδιοκτησία της έχουν μετατραπεί μέσω του ΕΝΦΙΑ σε μια μεγάλη θηλιά. Το χρέος ξεπερνά τις 20.000 ευρώ ενώ η Ε.Σ.Ε δεν έχει επί της ουσίας έσοδα, ούτε από τα σπήλαια που αυτή εξερεύνησε και χαρτογράφησε, ούτε από επιδοτήσεις.

Ως αποτέλεσμα είναι ορατός ο κίνδυνος να πάψει να υπάρχει η Σπηλαιολογική Εταιρεία και μαζί της να χαθεί το υπερπολύτιμο αρχείο της.