Πως η μουσική μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί με αυτισμό

«Οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος αποτελούν ένα αίνιγμα, αφού τα αίτια που τις προκαλούν εξακολουθούν να παραμένουν άγνωστα και τα συμπτώματα που εμφανίζονται διαφέρουν από άτομο σε άτομο»

Γράφει η Κάλλη Ασλάνογλου, Φοιτήτρια Ειδικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος αποτελούν ένα αίνιγμα, αφού τα αίτια που τις προκαλούν εξακολουθούν να παραμένουν άγνωστα και τα συμπτώματα που εμφανίζονται διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Ο αυτισμός είναι μία αναπτυξιακή διαταραχή, όπου παρατηρείται μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και επικοινωνία, καθώς και επαναλαμβανόμενη και στερεότυπη συμπεριφορά. Διαρκεί σε όλη την ζωή του ατόμου και συνήθως είναι παρών από τη γέννηση του παιδιού. Φυσικά, ο αυτισμός δεν είναι μία διαταραχή γεμάτη από μειονεκτήματα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως υπάρχουν πάρα πολλές θετικές πλευρές, οι οποίες διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Πάνω σε αυτές τις θετικές πλευρές είναι απαραίτητο να βασιστούν πολλές προσεγγίσεις.

Μία προσέγγιση που είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στον αυτισμό είναι η μουσικοθεραπεία. Η τάση του ανθρώπου να ανταποκρίνεται στη μουσική είναι έμφυτη και βέβαια τα παιδιά με αυτισμό δεν αποτελούν εξαίρεση. Οι ήχοι προκαλούν εντύπωση, με αποτέλεσμα να διεγείρεται το ενδιαφέρον τους. Η μουσικοθεραπεία βοηθά στην προώθηση της ισορροπίας ανάμεσα στη συναισθηματική, σωματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Αναμειγνύει τον ρυθμό, τη μελωδία και την αρμονία με συγκεκριμένους θεραπευτικούς στόχους. Διαφοροποιείται, ωστόσο, από τη μουσική εκπαίδευση, η οποία έχει ως στόχο την απόκτηση μουσικής παιδείας (Καλύβα, 2005). Ο μουσικοθεραπευτής είναι απαραίτητο να είναι γνώστης θεραπευτικών εφαρμογών και να επιλέγει ήχους που δεν είναι απειλητικοί για το παιδί.

Έρευνες δείχνουν ότι η μουσικοθεραπεία είναι ευεργετική στα παιδιά με αυτισμό σε διάφορους τομείς που αξίζει να αναφερθούν. Αναλυτικότερα, με τη βοήθεια της μουσικής διακόπτονται τα μοτίβα απομόνωσης και κοινωνικής απόσυρσης, που είναι από τα κύρια γνωρίσματα του αυτισμού, και βελτιώνεται η κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη. Στη μουσικοθεραπεία χρησιμοποιείται ένα μουσικό όργανο ως «μεσολαβητής» για τη δημιουργία σχέσης ανάμεσα στο παιδί με τον θεραπευτή. Το μουσικό όργανο είναι σημαντικό να αρέσει στο παιδί, έτσι ώστε το σχήμα και ο ήχος του οργάνου να μην το απειλεί. Επίσης, οι ακουστικές εμπειρίες προσφέρουν απτικές και οπτικές πληροφορίες. Αυτές βοηθούν να αποκτήσει το άτομο με αυτισμό επίγνωση του ήχου και του γεγονότος ότι βρίσκεται και κάποιος άλλος άνθρωπος που παράγει τον συγκεκριμένο ήχο. Για την ανάπτυξη της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, μπορούν να πραγματοποιηθούν δραστηριότητες όπως οι μουσικές καρέκλες ή η κυκλική ώρα με μουσική. Η οπτική επαφή μπορεί να ενθαρρυνθεί με το χτύπημα των χεριών ή ενός μουσικού οργάνου. Επομένως, η μουσική παρέχει ένα αίσθημα ασφάλειας και βοηθά τα παιδιά να πειραματιστούν με νέα πράγματα.

Επιπρόσθετα, μέσα από την ασφάλεια της μουσικής διευκολύνονται η λεκτική και η μη- λεκτική επικοινωνία, η εκμάθηση και η έκφραση του εαυτού του και οι διαπροσωπικές σχέσεις. Η μουσικοθεραπεία βοηθά στην παραγωγή λόγου, αφού προωθεί τη λεκτική επικοινωνία και τις γλωσσικές δεξιότητες. Οι υποστηριχτές της υποστηρίζουν πως με το τραγούδι κατάφεραν να εξαλείψουν το μονότονο λόγο. Στα άτομα με αυτισμό, ο εκφραστικός τους λόγος μπορεί να είναι είτε ανύπαρκτος είτε απρόσωπος. Έτσι, η μουσική τους βοηθά να εκφραστούν και με μη-λεκτικό τρόπο.

Ακόμη, μέσω των ρυθμικών δραστηριοτήτων που προσφέρει η μουσική μειώνονται οι συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από διαταραγμένη αντιληπτική και κινητική ανάπτυξη και λειτουργικότητα. Γι’ αυτό ο θεραπευτής είναι σημαντικό να βεβαιωθεί πως οι κινητικές αντιδράσεις στη μουσική είναι προσαρμοστικές και όχι επαναλαμβανόμενες. Εκτός από τον ρυθμό της μουσικής, τα τραγούδια συνοδευόμενα από κινήσεις είναι ωφέλιμα για την ανάπτυξη του ακουστικού-κινητικού συντονισμού και της επίγνωσης του σώματος, ενώ παίζοντας πλήκτρα εξασκούνται στη λειτουργική χρήση των δαχτύλων. Να τονιστεί, επίσης, πως μέσω της μουσικής προωθείται η συναισθηματική ανάπτυξη, διότι, όπως σε όλους τους ανθρώπους, έτσι και στα άτομα με αυτισμό προκαλεί ευχαρίστηση και προάγει ένα αίσθημα συναισθηματικής ικανοποίησης.

Αναμφίβολα, μέσω της μουσικοθεραπείας υποστηρίζονται και οι οικογένειες αυτών των ατόμων και γίνεται καλύτερη διάγνωση και αξιολόγηση της διαταραχής. Η υποστήριξη του ατόμου μέσω της μουσικής και βέβαια, όταν αυτό το άτομο υποστεί βελτίωση, μειώνει το άγχος της οικογένειας, καθώς δημιουργούνται ελπίδες για τις ικανότητές του (Wimpory, 1995 στο Καλύβα 2005). Τέλος, είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει και στην αξιολόγηση των αναπτυξιακών διαταραχών, διότι αποκαλύπτει δυνατότητες και αδυναμίες σε τομείς, όπως η κοινωνική αλληλεπίδραση και η επικοινωνία.

Εν κατακλείδι, ο μουσικοθεραπευτής προσαρμόζει τη θεραπεία του ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε παιδιού, αφού κάθε παιδί είναι διαφορετικό. Ο θεραπευτής χρησιμοποιεί διάφορα είδη μουσικών οργάνων έτσι ώστε να ανταποκριθεί στους ήχους που παράγει το ίδιο το άτομο με την αναπτυξιακή διαταραχή και παράλληλα το ενθαρρύνει να εκφραστεί μέσω των ήχων που παράγονται. Στόχος του ειδικού είναι να δημιουργήσει ένα ασφαλές πλαίσιο με μουσικά όργανα και ήχους προκειμένου το παιδί να μην νιώσει ότι απειλείται και να μπορέσει άνετα να δημιουργήσει την δική του μουσική γλώσσα. Συνοψίζοντας, στο ευρύ φάσμα του αυτισμού, η μουσική αποτελεί κίνητρο για το παιδί, προκειμένου να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον, να αναπτύξει επικοινωνιακές δεξιότητες και να αποκτήσει θετικές εμπειρίες σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Φυσικά, δεν χρησιμοποιείται ως φάρμακο για την αντιμετώπιση του αυτισμού, αφού δεν είναι «ασθένεια», αλλά σαν μία μέθοδο που μπορεί να βελτιώσει την ζωή του ατόμου με αναπτυξιακή διαταραχή.