Michael G. Jacobides: Χειρότερο από το πελατειακό κράτος είναι το αναποτελεσματικό κράτος

Τους τρόπους με τους οποίους ο δημόσιος τομέας μπορεί να καταστεί πιο λειτουργικός και αποτελεσματικός αναλύει ο Michael G. Jacobides, ενόψει της παρουσίας του στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών για το ίδιο θέμα

Για τις παθογένειες και τα προβλήματα του ελληνικού Δημοσίου αλλά και τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να γίνουν για την αντιμετώπισή τους, μίλησε στο News 24/7 o Michael G. Jacobides, ενόψει της ομιλίας του στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δημόσιου τομέα.

- Ποιό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στο ελληνικό δημόσιο σήμερα;

Ο δημόσιος τομέας στην Ελλάδα πάσχει από μία μεγάλη παθογένεια. Έχουμε τον μεγαλύτερο εργοδότη της χώρας, που δεν είναι οργανωμένος ούτε καν με στοιχειώδη τρόπο. Το πρόβλημα που έχουμε λοιπόν, είναι ότι υπάρχει πολύ μεγάλο δυναμικό, με πολύ κακές, πενιχρές αποδόσεις. Δεν έχουμε δηλαδή τις αναμενόμενες αποδόσεις για τους πολίτες. Και διαιωνίζουμε μια κατάσταση που είναι αναποτελεσματική.

- Πού οφείλεται το γεγονός αυτό;

Δεν ξέρουμε ακόμη πόσους δημοσίους υπαλλήλους έχουμε και που υπηρετούν. Δεν έχουμε δηλαδή καν τα βασικά στοιχεία. Και έχουμε μια σειρά διαδικασιών, που ο πιο καλοπροαίρετος, ικανός και ανταποδοτικός υπάλληλος να είσαι δεν θα καταφέρεις να κάνεις κάτι. Αυτό για εμένα είναι εγκληματικό. Ουσιαστικά, καθηλώνουμε το κράτος με αυτόν τον τρόπο.

Αυτό που δεν κουβεντιάζεται στην Ελλάδα - και είναι παράδοξο - είναι πόσο αποτελεσματικό είναι το κράτος και πως παράγει τα αποτελέσματά του. Είμαστε μια από τις ελάχιστες χώρες που δεν έχουν απολύτως καμία ιδέα για το τι παράγει το κάθε υπουργείο, καθώς δεν υπάρχουν μετρήσιμα στοιχεία. Το δράμα το ελληνικό είναι ότι συνεχίζουμε να μην εστιάζουμε τη δημόσια συζήτηση στο πόσο αποτελεσματικό είναι το Δημόσιο.

- Μπορεί λοιπόν μετά από παθογένειες τόσων δεκαετιών να καταστεί πιο αποτελεσματικό το Δημόσιο και, αν ναι, με ποιόν τρόπο;

Η απάντηση είναι ότι ναι, το ελληνικό δημόσιο μπορεί κάλλιστα να γίνει πιο αποτελεσματικό. Είναι σαφές ότι υπάρχουν πράγματα που θα μπορούσαν να γίνουν – και τεχνολογικά – χωρίς να υπάρξει κανένα απολύτως πρόβλημα.

Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε; Να δούμε πρώτον τι ξέρουμε από πλευράς πόρων. Δεν υπάρχει ακόμη ουσιαστική χαρτογράφηση των υπαλλήλων του δημοσίου. Θα έπρεπε και θα μπορούσε το δημόσιο να ξέρει ανά πάσα στιγμή, όχι μόνο που έχει προσλάβει, αλλά και που είναι αποσπασμένοι οι υπάλληλοι. Μπορούμε να έχουμε ένα οργανόγραμμα όπου θα έχουμε όλες τις δομές και όλους τους υπαλλήλους. Αυτό δεν είναι δύσκολο. Το να ξέρουμε πού υπηρετεί ο καθένας είναι μία αρχή.

Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε; Να ζητήσουμε από τις ίδιες τις υπηρεσίες να αποτυπώσουν τι παράγουν. Να μπορούμε να τα παρακολουθούμε σε βάθος χρόνου. Και αυτό γίνεται και θα μπορούσε να συνδεθεί με την ενιαία αρχή πληρωμής, ώστε να μην υπάρχει πληρωμή εάν η κάθε μονάδα δεν δηλώνει ποιοί υπηρετούν και τι έργο παράγουν.

- Η Διαύγεια δεν βοήθησε σε αυτή την κατεύθυνση;

Η Διαύγεια ουσιαστικά βελτίωσε το δημόσιο, φέρνοντας περισσότερη διαφάνεια. Αλλά βολεύει τους πολιτικούς όλων των αποχρώσεων να μην αποτυπώνεται η πραγματική κατάσταση στο δημόσιο. Αυτό πρέπει να το αλλάξουμε.

Πρέπει να αναφέρεται το input και το output. Το πρόβλημα είναι ότι, είτε προσλήφθηκε κάποιος πελατειακά είτε όχι, δεν πρόκειται να αξιολογηθεί καλύτερα ή χειρότερα. Πελατειακές μπορεί να είναι οι προσλήψεις. Αλλά αυτό που κάνουμε στην πράξη είναι πολύ χειρότερο. Όποιος κι αν έχει προσληφθεί, με οποιονδήποτε τρόπο κι αν έχει προσληφθεί, δεν έχει το κίνητρο ούτε τη δυνατότητα να παράγει έργο και δεν ελέγχεται για το έργο αυτό.

Η Διαύγεια βοήθησε να περιοριστούν να μαζευτούν κάποια εξόφθαλμα πράγματα που γίνονται στο δημόσιο κορβανά. Αυτό που λέω είναι ότι πρέπει να υπάρξει ένα σύστημα που θα παρακολουθεί τι κάνουν οι δημόσιοι υπάλληλοι. Γιατί χειρότερο από το πελατειακό κράτος είναι το αναποτελεσματικό κράτος.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της φωτιά στο Μάτι. Η έκθεση που δημοσιοποιήθηκε προ ημερών, δεν μας μιλά μόνο για την ανικανότητα συγκεκριμένων ανθρώπων ή φορέων. Μας λέει ότι οι οργανισμοί έχουν αλληλοεπικαλύψεις, δεν έχουν σωστή διάρθρωση. Όλα αυτά θα έπρεπε να έχουν φτιαχτεί πολύ πιο εύκολα.

Στην Ελλάδα έχουμε ένα μαζικό τεράστιο οργανωτικό πρόβλημα και ειδικά για τις υπηρεσίες που παράγουμε: ασφάλεια, υγεία, παιδεία, γενική υποστήριξη. Σπαταλάμε την ενέργεια μας και καθιστούμε το δημόσιο ένα δυσλειτουργικό τόπο όπου ο κόσμος δεν θέλει να δουλεύει αλλά μόνο να πληρώνεται.

- Η κατάσταση που περιγράφετε περνάει και στο ιδιωτικό επιχειρείν και πώς το επηρεάζει;

Το ελληνικό δημόσιο απλώνει πολύ μεγάλα πλοκάμια και στον ιδιωτικό τομέα. Μεγάλο κομμάτι της ελληνικής οικονομίας επηρεάζεται και έλκεται από το δημόσιο. Και ακριβώς επειδή το δημόσιο είναι "στραβό", γίνεται "στραβός" και ο ιδιωτικός τομέας.

Το ελληνικό δημόσιο συνεχίζει να έχει τη φιλοσοφία του "αφέντη" που αποφασίζει τι μπορεί να κάνει και τι όχι ο ιδιωτικός τομέας. Με αυτό τον τρόπο επηρεάζει και περιορίζει την πραγματική επιχειρηματική δραστηριότητα. Έτσι, ενώ στην Ελλάδα έχει αρχίσει και δημιουργείται μια μικρή νησίδα επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο χώρο της υψηλής τεχνολογίας, τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει κανείς από πλευράς αδειοδοτήσεων, συναλλαγών με το δημόσιο, κ.λπ., είναι τόσο παρανοϊκά που "κολλάνε" οι καινούργιες επιχειρήσεις που θα μπορούσαν να προχωρήσουν.

Μια οικονομία προχωράει όταν οι αναποτελεσματικές εταιρείες πηγαίνουν στην άκρη και οι καινούργιες και πιο αποτελεσματικές μεγαλώνουν. Στην Ελλάδα είναι πολύ δύσκολο να το κάνουμε αυτό. Γιατί για να μεγαλώσει μια εταιρεία έχουμε τόσα προβλήματα που δεν επιτρέπουμε ουσιαστικά σε οποιαδήποτε δυναμική ανταγωνισμού θέλει, να βελτιώσει την κατάσταση, ή να περιορίσει τις τιμές, ή να φέρει νέες υπηρεσίες, το έχουμε κάνει πολύ δύσκολο.

- Η κατάσταση αυτή μπορεί να επηρεάσει και τις νεοφυείς επιχειρήσεις που "ξεφύτρωσαν" δειλά αλλά δυναμικά στα χρόνια της κρίσης;

Πρόβλημα υπάρχει και για τις νεοφυείς υπηρεσίες που δεν έχουν σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο και χρειάζονται την υποστήριξη του κράτους. Η ομάδα αυτών των νέων δυναμικών υπηρεσιών δύσκολα μπορεί να μεγαλώσει μέσα σε αυτό το πλαίσιο.

Αυτή είναι η αλλαγή που με τρομάζει γιατί στην Ελλάδα σήμερα την βλέπουμε με κιάλια. Λόγω της ψηφιοποίησης και της αλλαγής του τρόπου με τον οποίο οργανώνονται οι υπηρεσίες τα επιχερησιακά και τομεακά μοντέλα παραγωγής αλλάζουν. Οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις σήμερα παγκοσμίως είναι επιχειρήσεις όπως οι Google, Apple, Facebook, Alibaba, που δραστηριοποιούνται σε τομείς που δεν υπήρχαν μέχρι πριν μερικά χρόνια. Είμαστε σε μία περίοδο ταχύτατης αλλαγής, της διάρθρωσης του επιχειρησιακού μοντέλου. Στην Ελλάδα υπάρχει μια μεγάλη στασιμότητα από την μία πλευρά. Υπάρχουν και κάποιες λίγες εταιρείες που εκμεταλλεύονται τις μεγάλες αλλαγές που σημειώνονται και διεθνοποιούνται. Υπάρχουν εταιρείες που επιχειρούν να είναι καινοτόμες και υπάρχουν και εκείνοι που προσπαθούν να χτυπήσουν οτιδήποτε είναι καινούργιο και να μην το αφήσουν να μεγαλώσει.

- Υπάρχουν περιθώρια αισιοδοξίας για το μέλλον;

Ο λόγος για τον οποίο δεν είμαι πολύ αισιόδοξος, έχει να κάνει με το γεγονός ότι ενώ πρέπει να θιχτούν κάποιες ομάδες που είναι προνομιούχες, αυτό δεν γίνεται πάντα. Και δεν αναφέρομαι σε μεγαλοβιομήχανους, αλλά σε κάθε μικρό "αφεντικό του κυλικείου" που μπορεί να είναι ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του κρατισμού, γιατί αυτό τον βολεύει για να βγάλει την ιδιωτική του "μπάζα". Δεν επιτρέπει δηλαδή την καλώς νοούμενη επιχειρηματικότητα. Πρέπει να φύγει αυτό το ταμπού του επιχειρηματία ως "κακού ανθρώπου" και να δούμε την επιχειρηματικότητα ως τον τρόπο που θα μας επιτρέψει να αλλάξουμε και το δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα για να μπορέσουμε να εκμεταλλευθούμε το δυναμικό που έχουμε στην Ελλάδα. Η δυνατότητα να κάνουμε κάποιες αλλαγές και τομές που θα έχουν θετικές επιπτώσεις στην οικονομία μας υπάρχει πάντα.

*** Ο Michael G. Jacobides είναι καθηγητής Επιχειρηματικότητας & Καινοτομίας (Sir Donald Gordon Professor of Entrepreneurship & Innovation and Professor of Strategy)και Στρατηγικής στο London Business School στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Οικονομικό Φόρουμ Δελφών

Το 4ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που φέτος διεξάγεται στις 28 Φεβρουαρίου - 3 Μαρτίου στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο των Δελφών, πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Α.Ε. του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκοπίου Παυλόπουλου και την υποστήριξη της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας και του Δήμου Δελφών.

Στόχος του είναι να καταγράψει τις παγκόσμιες τάσεις στην πολιτική, την οικονομία και την επιχειρηματικότητα, να αξιολογήσει τις επιπτώσεις τους και να σκιαγραφήσει ένα νέο ρεαλιστικό πλαίσιο στόχων και δράσεων στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Θα επικεντρωθεί επίσης, στην ανάγκη της Ελλάδας για δομικές μεταρρυθμίσεις και την ανάπτυξη στρατηγικών που θα οδηγήσουν σε ένα βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο διακυβέρνησης.

Μεταξύ άλλων, στόχος του είναι να λειτουργήσει ως καταλύτης για έναν ειλικρινή, αποδοτικό διάλογο, ο οποίος θα ενεργοποιήσει το διανοητικό κεφάλαιο εντός και εκτός της χώρας, θα μετατρέψει την γνώση σε καινοτόμες και εξωστρεφείς δραστηριότητες και θα συμβάλλει στην ενδυνάμωση της Ελλάδας στο παγκόσμιο πολιτικό γίγνεσθαι.

Παναγιώτης Παπαϊωάννου