Εννιά κρίσιμα ερωτήματα για την Ουκρανία

Είναι νόμιμη η κίνηση της Ρωσίας να θέσει υπό τον έλεγχό της τη Χερσόνησο της Κριμαίας;

Όχι. Σύμφωνα με τη Χάρτα των Ηνωμένων Εθνών, η προσφυγή σε ένοπλη βία θεωρείται νόμιμη μόνο σε περιπτώσεις αυτοάμυνας ή κατόπιν σχετικού ψηφίσματος από το Συμβούλιο Ασφαλείας.

Παράλληλα, το 1994 η Ρωσία συνυπέγραψε με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο το Μνημόνιο της Βουδαπέστης, σύμφωνα με το οποίο οι τρεις πλευρές «επαναβεβαιώνουν την υποχρέωσή τους να απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ουκρανίας».

Ποιες είναι οι έως τώρα επίσημες αποφάσεις της Ρωσίας;

Η μοναδική επίσημη απόφαση που έχει ληφθεί έως τώρα στη Μόσχα είναι η ομόφωνη απόφαση της άνω Βουλής να εγκρίνει το αίτημα του προέδρου Πούτιν για δικαίωμα τοποθέτησης ρωσικών δυνάμεων στο ουκρανικό έδαφος, «σε σύνδεση με την […] κατάσταση στην Ουκρανία, την απειλή για τις ζωές πολιτών της Ρωσικής Ομοσπονδίας, τους συμπατριώτες μας».

Το εν λόγω δικαίωμα θα παραμείνει σε ισχύ «έως ότου εξομαλυνθεί η κοινωνικο-πολιτική κατάσταση σε αυτή τη χώρα», δηλαδή στην ευρύτερη Ουκρανία, σύμφωνα με ανακοίνωση του ρώσου προέδρου.

Συνεπώς, αυτή η απόφαση δεν αφορά μόνο την Κριμαία;

Κατά πάσα πιθανότητα. Η μεγάλη ανησυχία της Δύσης είναι πως η Ρωσία έχει βλέψεις και για τις ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας, όπου κατοικούν διαθέτουν μεγάλοι ρωσόφωνοι πληθυσμοί.

Η εικόνα αυτή εντάθηκε κατά την 90λεπτη συνομιλία του κ. Πούτιν με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Μπαράκ Ομπάμα το Σάββατο. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Κρεμλίνου, ο ρώσος ηγέτης σημείωσε πως η Μόσχα «διατηρεί το δικαίωμα να προστατεύσει τα δικαιώματά της και τους ρωσόφωνους πληθυσμούς» της ανατολικής Ουκρανίας και της Κριμαίας.

Υπάρχει βάση στο διεθνές δίκαιο για αυτή την τοποθέτηση;

Όχι. Με το ίδιο κριτήριο η Ουκρανία θα είχε το δικαίωμα να εισβάλει στην Πολωνία προκειμένου να προστατεύσει την εκεί ουκρανόφωνη μειονότητα.

Ποια είναι η έως τώρα αιτιολογία της ρωσικής επέμβασης στην Κριμαία;

Κατ’ αρχάς είναι σημαντικό να πούμε πως η Μόσχα δεν έχει επισήμως παραδεχτεί πως τα στρατεύματα που κατά τις τελευταίες ημέρες έχουν καταλάβει ή αποκλείσει κυβερνητικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις στην Κριμαία είναι ρωσικά. Ωστόσο, χρησιμοποιούν οχήματα με ρώσικες πινακίδες και ο ίδιος ο νέος πρωθυπουργός της περιοχής έχει δηλώσει πως πρόκειται για ρώσους στρατιώτες.

Όσον αφορά την αιτιολογία, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ το Σάββατο, ο ρώσος πρεσβευτής Βιτάλι Τσούρκιν εξήγησε πως η νέα, ρωσόφιλη, κυβέρνηση της αυτόνομης δημοκρατίας της Κριμαίας έχει ζητήσει επισήμως βοήθεια από τη Μόσχα προκειμένου να αποκατασταθεί η σταθερότητα στην χερσόνησο.

Ποια είναι η έως τώρα αντίδραση της Ουκρανίας;

Η μεταβατική κυβέρνηση στο Κίεβο έχει καταδικάσει τις εξελίξεις στην Κριμαία ως εισβολή, θέτοντας τις Ένοπλες Δυνάμεις σε κατάσταση ύψιστης ετοιμότητας και διατάσσοντας την κλήση και εκπαίδευση εφέδρων.

«Είμαστε στα πρόθυρα της καταστροφής. Αυτό δεν είναι απειλή. Αυτό είναι κήρυξη πολέμου εναντίον της χώρας μου», δήλωσε την Κυριακή ο μεταβατικός πρωθυπουργός Αρσένι Γιατσένιουκ, αναφερόμενος στο ενδεχόμενο ρωσικής επέμβασης.

Ποια είναι η έως τώρα αντίδραση της Δύσης;

Η σκληρότερη αντίδραση έχει έλθει από τις Ηνωμένες Πολιτείες, με τον πρόεδρο Ομπάμα να κάνει λόγο για «ξεκάθαρη παραβίαση της ουκρανικής αυτοκυριαρχίας και εδαφικής ακεραιότητας» κατά την τηλεφωνική του συνομιλία με τον κ. Πούτιν. Την Παρασκευή ο κ. Ομπάμα σημείωσε πως οιαδήποτε στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία θα έχει «κόστος» για τη Ρωσία.

Πιο αυστηρή στάση υιοθέτησε την Κυριακή ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι, προειδοποιώντας συγκεκριμένα πως η Μόσχα αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο αποπομπής από το G-8, ακύρωσης των διαπραγματεύσεων για ενίσχυση των διμερών εμπορικών σχέσεων, και «παγώματος» περιουσιακών στοιχείων που κατέχουν ρώσοι αξιωματούχοι.

Η στάση της Ε.Ε. αναμένεται να συγκεκριμενοποιηθεί τη Δευτέρα, κατά τη συνεδρίαση των υπουργών Εξωτερικών του μπλοκ.

Και η έως τώρα αντίδραση του NATO;

Μάλλον μετρημένη. Ο γ.γ. της Συμμαχίας Άντερς Φο Ράσμουσεν επεσήμανε την Κυριακή πως η ρωσικές κινήσεις «απειλούν την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ευρώπη» και να καταδικάζει την επέμβαση στην Κριμαία ως «παραβίαση του διεθνούς δικαίου». Στο πλαίσιο αυτό, ζήτησε από τη Ρωσία να αποσύρει στις βάσεις τους τις ρωσικές δυνάμεις που έχουν τοποθετηθεί στην περιοχή.

Δεν έγινε κάποια σαφής αναφορά στο ενδεχόμενο λήψης αντιμέτρων από τη Συμμαχία, με τον κ. Ράσμουσεν να επαναλαμβάνει πως το NATO «συνεχίζει να στηρίζει την εδαφική ακεραιότητα και πολιτική ανεξαρτησία» της Ουκρανίας.

Το NATO δεσμεύεται κάπως απέναντι στην Ουκρανία;

Όχι ρητά. Η Ουκρανία είναι μεν κράτος εταίρος αλλά όχι κράτος μέλος της Συμμαχίας. Συνεπώς, δεν καλύπτεται από τα άρθρα περί συλλογικής άμυνας που προβλέπει η χάρτα του NATO.