Όταν μια μικρή ρομά διαβάζει Καβάφη κι ο Χαλίλ δεν ντρέπεται να μιλήσει ελληνικά

Τι δείχνουν τα στοιχεία του Προγράμματος για την Εκπαίδευση των Παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας της Θράκης

Δεκαοκτώ χρόνια, ως και 7.500 μαθητές τον χρόνο, αύξηση της πρόσβασης των κοριτσιών κατά 147% στο Γυμνάσιο και κατά 143%στο Λύκειο, αύξηση της πρόσβασης των μειονοτικών μαθητών κατά 600% στο Δημοτικό, κατά 207% στο Γυμνάσιο, κατά 500% στο Λύκειο, κατά 608% στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Αυτοί είναι μερικοί από τους αριθμούς - ή μάλλον από τα επιτεύγματα - του Προγράμματος για την Εκπαίδευση των Παιδιών της Μουσουλμανικής Μειονότητας της Θράκης (του ΠΕΜ, όπως από χρόνια το ονόμασε η τοπική κοινωνία). Πίσω όμως από αυτούς τους αριθμούς, κρύβονται ανθρώπινες ιστορίες δύναμης και χειραφέτησης, αγάπης για τη γνώση και δίψας για ένα καλύτερο μέλλον, ρήξης με ταμπού και σύγκρουσης με απαρχαιωμένες ιδέες.

«Για μας είναι ένα έργο ζωής» δηλώνει στο ΑΠΕ η Θάλεια Δραγώνα, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά και ψυχή αυτού του εκπαιδευτικού επιτεύγματος μαζί με τη συνάδελφό της Αννα Φραγκουδάκη, με αφορμή την ολοκλήρωση της τέταρτης φάσης του προγράμματος αλλά και την ειδική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί, το απόγευμα της Τετάρτης, στο ιστορικό κτίριο του ΕΚΠΑ.

«Οι άνθρωποι αυτοί έδωσαν μια μάχη με τον αποκλεισμό και την κέρδισαν. Πήραν πιστοποιητικά ελληνομάθειας, πήγαν σε νυχτερινά σχολεία και επαγγελματικές σχολές, σπούδασαν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Κάποιοι από τους παλιούς μας μαθητές, μάλιστα, εντάχθηκαν στο πρόγραμμά μας ως εκπαιδευτές» σημειώνει η Θάλεια Δραγώνα.

Καθένας από τους μαθητές σε αυτά τα 18 χρόνια - παιδιά της μειονότητας αλλά και άνδρες και γυναίκες - έχει μια ιστορία μια προσωπική ιστορία που αξίζει να καταγραφεί. Η Θάλεια Δραγώνα στέκεται σε κάποια στιγμιότυπα που έχουν χαραχθεί στη μνήμη της: «Ήταν σε ένα ορεινό χωριό. Οι γυναίκες του χωριού μας ζήτησαν να μάθουν ελληνικά, οι άνδρες τους δεν τις άφηναν, έδωσαν τη μάχη τους, την κέρδισαν. Έρχονταν στο μάθημα περιποιημένες, με τις καλές τους μαντίλες, πήραν το πτυχίο τους. Στην αναμνηστική φωτογραφία που βγάλαμε στο τέλος κάποιες από αυτές σχημάτισαν με τα δάχτυλά τους το σήμα της νίκης. Ήταν μια μεγάλη νίκη για όλους».

Παρά το γεγονός ότι το ΠΕΜ είναι ένα πρόγραμμα ελληνομάθειας, ενσωμάτωσης και ένταξης στην ελληνική κοινωνία, βρέθηκε στο στόχαστρο κάποιων υπερσυντηρητικών κύκλων. Οι φορείς του προγράμματος, από το υπουργείο Παιδείας που είχε την πρωτοβουλία στα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως τους πανεπιστημιακούς απ' όλα τα πανεπιστήμια της χώρας που συμμετείχαν σε αυτό, κατηγορήθηκαν περίπου για εθνική μειοδοσία.

Η Θάλεια Δραγώνα έχει να διηγηθεί πολλές τέτοιες ιστορίες «εθνικής μειοδοσίας»: «Σε έναν οικισμό στον οποίο κατοικούν Ρομά και έχει τεράστια προβλήματα, από έλλειψη στοιχειωδών υποδομών έως ευρεία χρήση ναρκωτικών, αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε στα παιδιά την ποίηση του Καβάφη. Μιλήσαμε για το καβαφικό "όσο μπορείς", για τα τείχη που μπορούν να σε κλείσουν μέσα ή έξω. Στο τέλος ενός από τα μαθήματα μια 14χρονη ανακοίνωσε στον εκπαιδευτικό μας: "Μετά τον Καβάφη, διαλύω τον αρραβώνα που με υποχρέωσε να κάνω η οικογένειά μου».

Το άλλο περιστατικό καταγράφηκε στα εργαστήρια, τα λεγόμενα «μικτά» όπου συμμετέχουν παιδιά τόσο της μειονότητας όσο και της πλειονότητας. «Εδώ - είπε μια ημέρα στους εκπαιδευτές ένας νεαρός μουσουλμάνος - μπορούμε να συζητάμε. Ακόμη κι αν τσακωνόμαστε, το δωμάτιο μυρίζει σεβασμό».

Όταν ξεκίνησε το ΠΕΜ πριν από δεκαοκτώ χρόνια, οι ανισότητες στην εκπαίδευση ήταν τεράστιες. Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι το 65% των παιδιών της μειονότητας δεν ολοκλήρωνε την υποχρεωτική εκπαίδευση έναντι 6% του εθνικού μέσου όρου. «Το πρόγραμμα ήταν μοναδικό σε τρία επίπεδα» λέει η Θάλεια Δραγώνα. «Πρώτον, είχε μια συνέχεια σε πολιτικό επίπεδο, στηρίχθηκε απ' όλους τους υπουργούς όλων των κυβερνήσεων. Δεύτερον, είχε μια τεράστια γκάμα δράσεων - από τη συγγραφή βιβλίων και τη δημιουργία εξωσχολικών κέντρων ελληνομάθειας έως καλοκαιρινές κατασκηνώσεις. Και τρίτον, πάτησε πάνω στην έννοια της επιστημονικότητας 100%».

Όπως πάντως σημειώνει η επικεφαλής του προγράμματος, ήταν εξίσου σημαντικό ότι μέσα από αυτόν τον θεσμό, η ελληνική πολιτεία έφτασε μέχρι τα πιο απομακρυσμένα χωριά της μειονότητας. «Η κινητή μας μονάδα είχε επιγραφή απ' έξω που έγραφε "Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων". Η πολιτεία ήταν παρούσα και αυτό ήταν πολύ ενθαρρυντικό για τους ανθρώπους εκεί».

Το μέγεθος του οφέλους αποτυπώνεται στην αφήγηση μιας δασκάλας - της δασκάλας του Χαλίλ: «Σήμερα ο Χαλίλ με συγκίνησε όταν μου είπε ότι στο πρόγραμμα της ελληνομάθειας τα λέει όλα σωστά γιατί δεν φοβάται μήπως κάνει λάθος. Ενώ στο σχολείο, επειδή ντρέπεται, συνέχεια μπερδεύεται. Έτσι, του πρότεινα όταν είναι στο σχολείο και αγχώνεται για κάποιο μάθημα, να παίρνει μια βαθιά ανάσα, να κλείνει τα μάτια του και να φαντάζεται πως είναι εκεί…».