Μια διαφορετική, «τρισδιάστατη» ανάγνωση της προσφυγικής κρίσης

«Ο άνθρωπος, παιδί μου, είναι σαν το νερό. Δεν τον σταματάει τίποτε...»

Είκοσι φοιτητές του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου αποφάσισαν να καταγράψουν τα όσα είδαν και βίωσαν κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης που κορυφώθηκε πέρυσι στη Λέσβο. Αξιοποιώντας πλήθος εικαστικών μέσων δημιούργησαν μια διαφορετική «ανάγνωση» του φαινομένου, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάζουν στην «Τεχνόπολη» του δήμου Αθηναίων.

Οι φοιτητές αξιοποίησαν βίντεο, φωτογραφίες, ψηφιακές εφαρμογές, γραφιστικές συνθέσεις και κατασκευές και δημιούργησαν την έκθεση με τίτλο: «Ο άνθρωπος, παιδί μου, είναι σαν το νερό. Δεν τον σταματάει τίποτε...». Την ιδέα είχε η επίκουρη καθηγήτρια Μουσειολογίας του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, Νάσια Χουρμουζιάδη, η οποία ζήτησε από τους τελειόφοιτους σπουδαστές να προετοιμάσουν την έκθεση στο πλαίσιο του μαθήματος «Οργάνωση εκθέσεων».

«Βασική αρχή του συγκεκριμένου μαθήματος είναι να κάνεις μια έκθεση που να έχει νόημα για την κοινωνία στην οποία απευθύνεσαι. Οπότε το να κάνεις έκθεση το 2016 στη Μυτιλήνη με άλλο θέμα θα ήταν περίεργο. Το θέμα ήταν σχεδόν μονόδρομος», εξηγεί η κ. Χουρμουζιάδη στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Όταν πρωτοσυζητήθηκε η ιδέα για την έκθεση, η πρώτη αντίδραση των φοιτητών ήταν αρνητική. «Υπήρχαν πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις του προσφυγικού. Άλλοι ήταν επιφυλακτικοί, άλλοι αποστασιοποιημένοι, άλλοι είχαν ενεργή δράση.

Στο άκουσμα της έκθεσης, όμως, η πρώτη τους αντίδραση ήταν αρνητική γιατί φοβούνταν τις μεταξύ τους ρήξεις και γιατί θεωρούσαν ότι είναι ένα πολύ ευαίσθητο θέμα, που θα ήταν επικίνδυνο να το πιάσει κανείς. Μέσα από τη διαδικασία είδαν τελικά ότι το προσφυγικό δεν είναι απλώς ένα θέμα ανθρωπιστικό, αλλά τους δίνει ευκαιρίες να σκεφτούν τις αιτίες, να κάνουν συσχετισμούς, να έρθουν αντιμέτωποι ακόμα και με τη δική τους άποψη», περιγράφει η ίδια.

Έπειτα από πολύμηνη δουλειά και ζύμωση οι φοιτητές κατάφεραν να φτιάξουν μια έκθεση, που όπως την ορίζει η καθηγήτριά τους, αποτελεί «μια τρισδιάστατη διατύπωση ενός προβληματισμού πάνω στην προσφυγική κρίση». Η καινοτομία της έκθεσης εστιάζεται σε δύο παράγοντες, την προσέγγιση και την ερμηνεία του θέματος. «Πρόκειται για μια έκθεση για την προσφυγική κρίση, δεν είναι έκθεση για τους πρόσφυγες. Αφορά στους ντόπιους, τους διασώστες, την τοπική κοινωνία, τους πολιτικούς, τους ξενόφοβους. Θέλαμε ο φακός μας να καλύψει ένα ευρύτερο πλαίσιο», παρατηρεί η κ. Χουρμουζιάδη. «Καινοτομία αποτελεί και ο τρόπος διαχείρισης του σχολιασμού επάνω στο προσφυγικό. Δεν παρουσιάζουμε μια άποψη, δίνουμε αφορμές, ώστε ο καθένας να σχολιάσει, να σκεφτεί, να ανασύρει μνήμες», συμπληρώνει.

«Πώς βάζουμε στο μουσείο την Ιστορία την ίδια ώρα που αυτή γράφεται;» ήταν ένα από τα θεμελιώδη ερωτήματα που απασχόλησαν καθηγήτρια και μαθητές. Και δεν ήταν η απάντηση στο ερώτημα αυτό η μόνη μουσειολογική πρόκληση. Για τη Νάσια Χουρμουζιάδη ήταν σημαντική και η αναζήτηση μιας ισορροπίας, «ανάμεσα στην ανατομία που οφείλει να κάνει μια έκθεση και στο συγκινησιακό φορτίο. Θέλαμε το συγκινησιακό να υπάρξει, αλλά να το ισορροπήσουμε. Η ισορροπία επετεύχθη με τη διεύρυνση της οπτικής μας. Είπαμε δηλαδή ότι δεν εκθέτουμε τους πρόσφυγες, αλλά την προσφυγική κρίση, άρα εκθέτουμε τους εαυτούς μας, που είμαστε μέτοχοι ή αδιάφοροι απέναντι στην κρίση αυτή».

Η έκθεση ξεκινά με την εικαστική εγκατάσταση «Όνειρο», που παραπέμπει στο όνειρο των ανθρώπων για μια καλύτερη ζωή. Γύρω από μια βιντεοπροβολή είναι αναρτημένες σελίδες ημερολογίων, ολόκληρες ή καμένες που περιγράφουν όνειρα και στόχους, και στο πάτωμα βρίσκονται σκορπισμένες βαλίτσες και βιβλία.

Για να συνεχίσει στην έκθεση, ο επισκέπτης θα πρέπει να περάσει ένα συρματόπλεγμα. Αμέσως μετά θα δει φωτογραφίες που τράβηξαν τα ίδια τα παιδιά και εντάσσονται σε τέσσερις θεματικές ενότητες: Εκμετάλλευση, Χαμόγελο, Κράτηση, Αλληλεγγύη. Τις φωτογραφίες διαδέχονται αποσπάσματα από αναρτήσεις στο Facebook, με ρατσιστικό περιεχόμενο.

Στην απέναντι πλευρά ο θεατής μπορεί να ακούσει τρία ηχητικά αποσπάσματα: το πρώτο καταγράφει αναπνοές και καρδιακούς παλμούς, που παραπέμπουν σε άνθρωπο που κολυμπάει. Το δεύτερο περικλείει ήχους της θάλασσας και της φύσης και το τρίτο μεταφέρει ήχους του πολέμου.

Μια γωνιά της έκθεσης κοσμεί το καφενείο «Η φιλοξενία» με αντικείμενα που υπάρχουν στην πραγματικότητα σε ένα παραδοσιακό καφενείο. Όμως, δίπλα στο ποτήρι του ούζου, την πίπα, τον καφέ και το τασάκι, υπάρχει και ένας τιμοκατάλογος με διαφορετικές τιμές για πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και διαφορετικές για τους πρόσφυγες. Στο τέλος της έκθεσης ο θεατής μπορεί να διαβάσει στοιχεία για τη σχέση της χώρας μας με την προσφυγιά: τους Έλληνες που ήρθαν στην Ελλάδα από τη Μικρά Ασία, εκείνους που μετανάστευσαν στη Γερμανία, την Αμερική ή την Αυστραλία αλλά και τα σύγχρονο «brain drain», όπου νέοι Έλληνες ψάχνουν να βρουν μια καλύτερη ζωή στο εξωτερικό.

Ο επισκέπτης οδηγείται από το ένα έκθεμα στο άλλο με τη βοήθεια χάρτινων κυμάτων, το σώμα των οποίων απαρτίζεται από δημοσιεύματα εφημερίδων σχετικά με το προσφυγικό. Δημιουργός των κυμάτων αυτών η απόφοιτη πλέον του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Χαρά Θεοφανοπούλου. «Τα δημοσιεύματα θίγουν το προσφυγικό, με έμφαση στις αιτίες και τις μαρτυρίες γύρω από αυτό. Επίσης, σε κάποια υπάρχουν νύξεις γύρω από την έννοια του ξένου».

Ζώντας στη Λέσβο την περίοδο της κορύφωσης της προσφυγικής κρίσης, η Χαρά θυμάται τις εικόνες των σωσιβίων ή των ανθρώπων που πάλευαν με τα κύματα να κυριαρχούν στα τηλεοπτικά δίκτυα. «Όμως λέγαμε ότι αποκλείεται το προσφυγικό να είναι μόνο αυτό. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι πρέπει να παρουσιάσουμε κάτι άλλο», εξηγεί. Τα κύματα που δημιούργησε η ίδια, «παραπέμπουν στα κύματα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι πρόσφυγες, αλλά μεταφορικά παραπέμπουν και στα “κύματα” που έχει να αντιμετωπίσει στη ζωή του ο κάθε άνθρωπος».

Οι υπόλοιποι φοιτητές που συμμετέχουν είναι οι Μαρία Αβραμίδου, Δημήτρης Αναστασιάδης, Ελένη Γαλάνη, Νιόβη Ζορμπά, Κωνσταντίνα Καραβασίλη, Γιώργος Καράμπελας, Βίκυ Κατσαμάκα, Κατερίνα Μίχου, Μαριτίνα Μπακούλα, Παναγιώτης Μπαλάσκας, Νέστος Μπαρσάκης, Ελπίδα Νικολαΐδου, Ελένη Πολυδώρου, Βασιλική Πριμηκύρη, Αναστασία Ρουμελιώτη, Ντανιέλα Σαπουνά, Άσπα Σκριβάνου, Ερασμία Τζανάκη και Ναυσικά Τζιώρτζη.

Η έκθεση «Ο άνθρωπος, παιδί μου, είναι σαν το νερό. Δεν τον σταματάει τίποτε...», που είχε πρωτοπαρουσιαστεί τον περασμένο Ιούνιο στη Μυτιλήνη, φιλοξενείται από σήμερα και μέχρι τις 11 Σεπτεμβρίου στην αίθουσα «Νέοι Φούρνοι» στην Τεχνόπολη του δήμου Αθηναίων. Η διοργάνωση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, με την υποστήριξη του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης και με χορηγό επικοινωνίας το Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων.Ώρες λειτουργίας: 10 π.μ.- 4 μ.μ. Επίσης, η έκθεση θα είναι ανοιχτή 8-11.30 μ.μ. τις ημέρες διεξαγωγής των συναυλιών στην Τεχνόπολη.