Εμπειρία: Διαλεκτική σχέση ανάμεσα σε νου και ύλη, του Δημήτρη Δακρότση

«Δεν έχουν άδικο όσοι επιμένουν ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξης»

Γράφει στο Greek-iNews.gr o Δημήτρης Δακρότσης, Διδάκτωρ Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Δεν έχουν άδικο όσοι επιμένουν ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ θεωρίας και πράξης. Η θεωρία περιγράφει μία κατάσταση ιδανική, στην οποία δεν μπορούν να προβλεφθούν όλες οι πιθανές προοπτικές, ενώ η πράξη προσαρμόζεται στην ιδιαιτερότητα της στιγμής. Θεωρία - πράξη, σχεδιασμός - εφαρμογή. Ακόμη και η επιστήμη σε συνδυασμό με την τεχνολογία συχνά αποτυγχάνουν να συνεργαστούν και έτσι η θεωρία καταρρίπτεται. Γιατί είναι νόμος των πραγμάτων, κάθε πράξη να συνοδεύεται από μία εννοιολογική βάση, ένα προσχέδιο, προσανατολισμένο προς κάποιο σκοπό.

Η ασυμφωνία μεταξύ θεωρίας και πράξης είναι ό, τι δημιουργεί την εμπειρία: εάν η θεωρία οδηγούσε σε ασφαλή αποτελέσματα και το αντίστροφο, η πορεία της εμπειρίας θα ήταν μονογραμμική και αυστηρά προβλέψιμη. Με άλλα λόγια, ο νους δεν θα είχε τη δυνατότητα να δοκιμαστεί σε νέες προκλήσεις σε σχέση με ό, τι ονομάζουμε μεταβολή της πραγματικότητας. Αυτός είναι ο σκοπός του νου: η μεταβολή της πραγματικότητας σε σχέση με τις ανάγκες του ανθρώπου και η περιχαράκωση-προσδιορισμός των ορίων πριν και μετά τη μεταβολή. Η εμπειρία είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης μεταξύ νου-ύλης και αντίστροφα. Πρόκειται για μία σχέση διαλεκτική στην οποία η θέση, η κατάσταση αρχικής ισορροπίας, μεταβάλλεται σε αντίθεση, για να επανέλθει και πάλι στο επίπεδο αρχικής θέσης, δημιουργώντας μία κατάσταση νέας ισορροπίας. Ακριβώς εδώ εντοπίζεται η αρχή της εμπειρίας: στο αναθεωρημένο σημείο εξισορρόπησης, την ανανεωμένη βάση της πραγματικότητας.

Τα δεδομένα της εμπειρίας είναι οι εναλλακτικές προοπτικές αλληλεπιδράσεων μεταξύ των στοιχείων της ύλης και του νου: ο νους σχεδιάζει, θέτει σκοπούς και τους εφαρμόζει χρησιμοποιώντας τις δυνάμεις της φύσης. Και δεν υπάρχει άλλη οδός αποκάλυψης της πραγματικότητας, πέραντης εμπειρίας, της εφαρμοσμένης διαλεκτικής. Γιατί και η ίδια η διαλεκτική είναι -και δεν μπορεί να μην είναι- θεωρία, ως λογικός σχεδιασμός, αλλά και διαχείριση του απρόβλεπτου.

Επομένως, ό, τι ενώνει τη θεωρία με την πράξη είναι η εμπειρία: η θεωρητική αρχή του νου, η οποία συνδυάζει τη γνώση των αποτελεσμάτων παλαιότερων αλληλεπιδράσεων, με τις ευκαιρίες νέων σκοπών. Είναι επομένως, η εμπειρία, γνώση; Φυσικά και είναι γνώση και μάλιστα ολοκληρωμένη. Είναι όμως επιπλέον, η εμπειρία, και παραγωγός νέων σκοπών, δεδομένου ότι αποκαλύπτει νέες προοπτικές στη βούληση, δηλαδή νέους σκοπούς. Αυτή η αποκάλυψη δεν είναι παρά το κίνητρο, η αισιόδοξη προβολή της υλικότητας στο νου, η οποία όπως είπαμε, μπορεί να μετατραπεί σε εμπειρία, δηλαδή σε γνώση της πράξης διαμέσου της θεωρίας και αντίστροφα.

Η ψυχολογική σημασία του συνδυασμού εμπειρίας δηλαδή θεωρίας, και βούλησης δηλαδή πρακτικότητας, είναι μείζονος σημασίας δεδομένου ότι παράγει δημιουργικότητα. Δημιουργικότητα είναι το πρακτικό αποτέλεσμα της γνώσης. Και ελατήριο της δημιουργικότητας είναι το θετικό συναίσθημα που προκαλεί η φυσική μας τάση για αποκάλυψη της πραγματικότητας, η διάθεσή μας για ζωή. Η ψυχολογία επομένως, η διάθεση, είναι ο αγωγός που συνδέει διαλεκτικά θεωρία και πράξη στο περιβάλλον της εμπειρίας: αισιόδοξη διάθεση, σημαίνει καθαρότερος αγωγός, επομένως μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαλεκτικών σημείων. Είναι ωστόσο ταυτόχρονα, η διάθεση, και ελατήριο δημιουργικότητας, δεδομένου ότι μόνο διαμέσου αυτής ενεργοποιούνται οι διαλεκτικοί μηχανισμοί που περιγράψαμε. Κάθε αισθητικό δεδομένο, σκέψη, ακόμη και φαντασία, δηλαδή κάθε εντύπωση είναι συνδεδεμένη με μία συγκεκριμένη διάθεση. Αλλά πέρα από δημιουργικό χαρακτηριστικό, αποτελεί επιπλέον ένα φυσικό-εξελικτικό «τείχος προστασίας». Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γερμανός Καθηγητής Νευροβιολογίας Gerald Hüther στο βιβλίο του: "Βιολογία του φόβου: πώς μέσα από το στρες γεννιούνται συναισθήματα", εάν ο νους δεν διέθετε κριτήριο επιλογής εισερχόμενων αισθητικών πληροφοριών, το πλήθος των εντυπώσεων θα προκαλούσε νοητική σύγχυση, επομένως και αδράνεια.

Είναι λοιπόν προορισμένη από τη φύση, η ψυχολογία, να λειτουργεί υπέρ των ζωτικών κατευθύνσεων της ανθρώπινης φύσης. Και συμβατή με αυτές της προοπτικές είναι μόνον η θετική κατάστασή της. Ας διαφυλάξουμε την ψυχολογία μας δίνοντας χώρο μόνο σε θετικές εντυπώσεις, σε αισιόδοξες προοπτικές, προκειμένου να εξισορροπήσουμε τις φυσιολογικές διαφοροποιήσεις που δημιουργεί στο νου μας η διάσταση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, δηλαδή η εμπειρία. Μόνον έτσι οι τελευταίες θα αποκτήσουν θετική κατεύθυνση και θα μας κάνουν δημιουργικούς, δηλαδή ευτυχείς.

Τα βιβλία του Δημήτρη Δακρότση