Κατεβείτε στον υπόγειο κόσμο της ΕΥΔΑΠ

Η υπηρεσία που συντηρεί τα 8.000 χλμ. του δικτύου υπονόμων της Αθήνας - Δείτε ένα εντυπωσιακό βίντεο

Γράφει o Μαρίνος Γκασιάμης
Φωτογραφίες Γιάννης Κέμμος - ΕΥΔΑΠ
Βίντεο ΕΥΔΑΠ

Καθημερινά περπατάμε στου δρόμους της Αθήνας απολαμβάνοντας τον Αττικό ήλιο. Ελάχιστοι όμως γνωρίζουν πως κάτω από
τα πόδια μας δίνεται σε καθημερινή βάση, μια μάχη χωρίς τέλος, την οποία έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας μιας ομάδα ανθρώπων, τους οποίους αν τους γνωρίζαν οι Αθηναίοι προσωπικά, θα τους έσφιγγαν το χέρι από ευγνωμοσύνη, γιατί χάριν σε αυτούς διασφαλίζεται σε τεράστιο βαθμό η υγεία των εκατομμυρίων κατοίκων αυτής της πόλης.

Καλώς ήρθατε στον υπόγειο και αθέατο κόσμο της Υπηρεσίας Προληπτικής Συντήρησης της ΕΥΔΑΠ. Πρόκειται για τους εργαζομένους που φροντίζουν καθημερινά να μην μας πνίξουν όσα αφήνουμε στην τουαλέτα μας.

Στα κεντρικά της Υπηρεσίας, στο Κερατσίνι, μας υποδέχτηκε ο προϊστάμενος κος. Ηλίας Καράμπελας. Μας επισήμανε πως έχουν υπό την αρμοδιότητά τους, ένα δίκτυο 8.000 χιλιομέτρων που εκτείνεται από τον Άγιο Στέφανο μέχρι τη Σαλαμίνα και από τη Βάρκιζα μέχρι τις πληγείσες περιοχές της Μάνδρας, από το οποίο καθημερινά περνάνε 700.000 κυβικά αστικών λυμάτων που φτάνουν στην Ψυττάλεια – ένα μέγεθος που μπορεί να αυξηθεί τις ημέρες βροχών.

Σεβαστό μέρος του δικτύου είναι λιθόχτιστο και η ποιότητά του είναι τέτοια που αποτελεί πρότυπο για τους μηχανικούς της ΕΥΔΑΠ, καθώς φτιάχτηκε με επιμέλεια. Οι τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν ήταν αυτές των αγωγών με δάπεδο και καμάρα, είτε αυγοειδών καθώς όπως στενεύει στο κάτω μέρος αυξάνεται η ταχύτητα του νερού και αυτοκαθαρίζονται.

Πέτρινοι αγωγοί υπάρχουν στην Κολοκοτρώνη, στην Αιόλου και στην Ερμού, που είναι 100 και 120 ετών αλλά αρίστης ποιότητας. Σχεδόν το 90% του δικτύου είναι περασμένο σε ψηφιοποιημένους χάρτες εντός υπολογιστών, το οποίο βοηθά πάρα πολύ στην εξοικονόμηση χρόνου. Το υπόλοιπο 10% αποτυπώνεται αυτή την περίοδο. Οι 53 εργαζόμενοι για να είναι αποτελεσματικοί έχουν εξοπλιστεί από την ΕΥΔΑΠ με μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, καθώς υλικοτεχνικά η Υπηρεσία ενισχύεται και επενδύει συνεχώς, προκειμένου να παρέχει ποιοτικές υπηρεσίες, κάτι που τριπλασιάζει και την απόδοσή της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, τα μηχανήματα αξίας 6 εκατομμυρίων ευρώ που της δόθηκαν τον περασμένο χρόνο. Από την στιγμή που θα υπάρξει κλήση για φράξιμο αγωγού αποχέτευσης, ο χρόνος αντίδρασης είναι περίπου 2 ώρες.

Ως προς το ανθρώπινο δυναμικό, πριν την κρίση υπήρχαν περί τους 80 εργαζόμενους. Πλέον μετά τις αποχωρήσεις που υπήρξαν από την κρίση, εργάζονται στην Υπηρεσία 53 εργαζόμενοι, σε τρεις βάρδιες, 365 ημέρες τον χρόνο. Η κατάσταση είναι τέτοια που σε ορίζοντα μικρότερο της δεκαετίας, θα πρέπει να υπάρξουν προσλήψεις καθώς θα υπάρξουν κι άλλες συνταξιοδοτήσεις.

Οι «Ράμπο» της ΕΥΔΑΠ

Ανάμεσα σε αυτά τα 53 άτομα, αυτοί που θα μπουν να επιθεωρήσουν ή να επισκευάσουν τους υπονόμους είναι 4 άτομα, καθώς το να μπει κανείς μέσα εκεί δεν είναι απλό πράγμα. Πρόκειται για τους «εναερήτες» της αποχέτευσης, οι «δύτες» της αποχέτευσης. Είναι οι ειδικά εκπαιδευμένοι και ειδικά επιλεγμένοι «Ράμπο» της ΕΥΔΑΠ, καθώς για να μπει ένας άνθρωπος μέσα σε υπόνομο θέλει εξαιρετική υγεία και εκπαίδευση – Θεωρητική και πρακτική που επαναλαμβάνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Οι άνθρωποι που πάσχουν από κλειστοφοβία προφανώς απορρίπτονται, ωστόσο ο ελεγχόμενος φόβος είναι απαραίτητο συστατικό καθώς βοηθά στο να τηρούνται οι κανονισμοί κατά γράμμα. Ευτυχώς μέχρι σήμερα δεν έχει σημειωθεί κανένα συμβάν, επειδή ακριβώς υπάρχει επιμέλεια και σεβασμός στους κανόνες. Το να κατέβεις μέσα σε έναν υπόνομο έχει μεγάλο ρίσκο, μεγάλο βαθμό επικινδυνότητας και δυσκολίας καθώς πρόκειται για πηγάδια 3.5 με 4 μέτρα βάθος. Οι άνθρωποι αυτοί φτάνοντας στο σημείο που έχουν κληθεί, θα βάλουν την ειδική στολή και την ειδική μάσκα και θα κατέβουν, κάποιες φορές ακόμα και με σχοινί, μέσα από ανθρωποθυρίδες μεγέθους 60 εκατοστών. Η τροφοδοσία τους με αέρα, γίνεται με ειδική παροχή από την επιφάνεια.

Ανάλογα με την κούραση, την εφίδρωση και την κατάσταση που αντιμετωπίζουν, κάθε φορά, ο ανώτερος χρόνος που παραμένουν μέσα στον υπόνομο, αυτοί οι άνθρωποι, είναι μεταξύ 30 και 45 λεπτά. Μετά θα τους τραβήξουν στην επιφάνεια και θα μπει ο επόμενος και μετά ο επόμενος, μέχρι να τελειώσει η δουλειά.

Τι υπάρχει εκεί κάτω

Ο αγωγός της αποχέτευσης είναι στην μέση των οδών. Ποντίκια και κατσαρίδες βρίσκονται σε ημερήσια διάταξη και είναι καλό σημάδι για τους εργαζόμενους, καθώς σημαίνει πως δεν υπάρχουν δηλητηριώδη αέρια. Όσο και αν φανεί παράξενο οι τρίχες που ρίχνουν οι άνθρωποι από συνήθεια και έλλειψη πληροφόρησης μέσα στην αποχέτευση αποτελούν πονοκέφαλο, καθώς συσσωρεύονται και φράζουν τους αγωγούς. Εκτός αυτού, οι συντηρητές βρίσκουν από διάφορα είδη υγιεινής μέχρι ολόκληρα σεντόνια. Στην κουβέντα που είχαμε με τον προϊστάμενο της Υπηρεσίας, κατέρριψε τον αστικό μύθο που θέλει να βρίσκονται μέσα στους υπονόμους πτώματα, ζώα και ναρκωτικά. Ναρκωτικά μπορεί να εντοπιστούν μόνο αν έχουν πεταχτεί για να τα ξεφορτωθούν, καθώς η υγρασία και τα αέρια που υπάρχουν μέσα τα καταστρέφουν.

Η ιστορία του αποχετευτικού δικτύου της Αθήνας

Σύμφωνα με όσα μας είπε ο Προϊστάμενος της Υπηρεσίας Προληπτικής Συντήρησης της ΕΥΔΑΠ, κος. Ηλίας Καράμπελας, η Αθήνα είχε αποχετευτικό δίκτυο από τα αρχαία χρόνια καθώς τόνισε πως «ο πολιτισμός συνδέεται με την ύπαρξη αποχέτευσης. Αν μια πόλη δεν έχει αποχέτευση δεν έχει πολιτισμό». Η ιστορία του λοιπόν είναι μακραίωνη. Η Αθήνα στην αρχαιότητα αν και διέθετε δίκτυο αποχέτευσης αυτό δεν ήταν οργανωμένο. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της ΕΥΔΑΠ υπήρχαν ανοιχτά σημεία, με συνέπεια την εκδήλωση σοβαρών επιδημιών και ασθενειών, όπως η χολέρα και η πανώλη.

Η κατάσταση αυτή παρέμεινε ίδια επί 15 περίπου αιώνες και σταδιακά αντικαταστάθηκε από το σύστημα διοχέτευσης των λυμάτων σε σηπτικούς - απορροφητικούς βόθρους. Όταν επερχόταν κορεσμός στην απορροφητική ικανότητα των βόθρων, τότε ανοίγονταν άλλοι ή τα λύματα απορρίπτονταν με δοχεία σε χείμαρρους και ρέματα. Φυσικά ούτε αυτή η πρακτική απομάκρυνε τους κινδύνους για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Για πρώτη φορά στη νεότερη ιστορία της Αθήνας, γύρω στο 1840, όταν οι κάτοικοι άρχισαν να πλησιάσουν τις 150.000 έγινε προσπάθεια για συστηματική κατασκευή συστήματος συλλογής και μεταφοράς ακαθάρτων και ομβρίων υδάτων. Το 1860 κατασκευάστηκε από την πρώτη γαλλική Αποστολή Δημοσίων Έργων ο παντορροϊκός αγωγός της Σταδίου, ο οποίος και επεκτάθηκε το 1870.

Στη δεκαετία 1880-1890, καλύφθηκε το ανοιχτό ρέμα του Κυκλοβόρου με λιθόκτιστο αγωγό μεγάλης διαμέτρου (περίπου 3 μ.). Μέχρι το 1893 το κατασκευασμένο δίκτυο αποχέτευσης είχε συνολικό μήκος περίπου 11,5 χλμ., ενώ ο βαθμός ανάπτυξης της πόλης ήταν τέτοιος που απαιτούσε αποχετευτικό δίκτυο μήκους 90 χλμ. Οι αποχετευτικές ανάγκες δηλαδή της πόλης ήταν περίπου οκταπλάσιες. Στα επόμενα χρόνια, εξαιτίας και του ισχυρού προσφυγικού ρεύματος που προκάλεσε η Μικρασιατική καταστροφή το 1922, η ανάγκη κατασκευής έργων αποχέτευσης έγινε ακόμη πιο επιτακτική. Το 1925, ο Δήμος Αθηναίων μελέτησε και κατασκεύασε το «Νέο Μεγάλο Αγωγό», ενώ την ίδια περίοδο κατασκευάστηκε ένα μεγάλο τεχνικό έργο, η συμβολή των δύο «Μεγάλων Αγωγών» στις οδούς Μάρνη και Παιωνίου. Το 1930 ολοκληρώθηκε η κατασκευή αγωγού ακαθάρτων του ρέματος Προφήτη Δανιήλ με αποδέκτη το Φαληρικό Δέλτα.

Ήταν ένας αγωγός ωοειδής με χερσαίο μήκος περίπου 6,5 χλμ. και υποθαλάσσιο περίπου 700 μ. Το 1931 συστάθηκε η «Ανώνυμος Εταιρία Κατασκευής Υπονόμων Αθηνών και Περιχώρων», στην οποία το ελληνικό κράτος ανέθεσε την οριστική μελέτη του δικτύου των Αθηνών και Περιχώρων για ακάθαρτα και όμβρια ύδατα με βάση την προμελέτη του Ιταλού καθηγητή υδραυλικής Φαντόλι. Παράλληλα, ο Δήμος Αθηναίων απαγόρευσε την κατασκευή απορροφητικών βόθρων σε όσους δρόμους είχε κατασκευαστεί δίκτυο και αφαίρεσε από τους ιδιώτες το δικαίωμα της κατασκευής και εκμετάλλευσης αγωγών ακαθάρτων και ομβρίων στην πόλη. Μέσα στην πενταετία 1934 - 1939 υλοποιήθηκε ένα μεγάλο πρόγραμμα κατασκευής αποχετευτικών έργων που περιλάμβανε την κάλυψη 17 σημαντικών ρεμάτων, την κατασκευή των μεγάλων αγωγών στις οδούς Ρηγίλλης και Βασιλίσσης Σοφίας και την κατασκευή αντιπλημμυρικής τάφρου στο Λόφο Φιλοπάππου. Ταυτόχρονα με βάση την προμελέτη του καθηγητή Φαντόλι, κατασκευάστηκαν τρία βασικά έργα υποδομής στην Αθήνα, παρά την έναρξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, που αφορούσαν:

Την κατασκευή του Κεντρικού Αποχετευτικού Αγωγού (ΚΑΑ)
Την κατασκευή του μεγάλου και βασικού συλλεκτήρα, μετά από οριστική μελέτη που συντάχθηκε για τον Ιλισό.
Τη διευθέτηση τμημάτων του Κηφισού.

Από το 1950 και μετά η Αθήνα αναπτύχθηκε πολεοδομικά με ραγδαίους ρυθμούς. Έτσι, η επιτακτική ανάγκη για μεγάλα έργα αποχέτευσης οδήγησε στη σύσταση του Οργανισμού Αποχέτευσης Πρωτεύουσας (ΟΑΠ). Ο ΟΑΠ έθεσε τα θεμέλια για την υποδομή του αποχετευτικού συστήματος της πόλης των Αθηνών, αλλά και για τον μακροχρόνιο σχεδιασμό των μελλοντικών αναγκών της Πρωτεύουσας σε δίκτυα ακαθάρτων και αντιπλημμυρικής προστασίας. Το 1950 άρχισε η σύνταξη προμελέτης για την αποχέτευση της περιοχής της Πρωτεύουσας σε έκταση 200.000 στρεμμάτων, που οριστικοποιήθηκε και υποβλήθηκε στις κρατικές αρχές το 1963.

Η προμελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκε ως βάση ανάπτυξης των δικτύων στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, αφού υπέστη συνεχείς τροποποιήσεις από το 1963 ως το 1977. Συνολικά, στο διάστημα λειτουργίας του ΟΑΠ, μεταξύ των ετών 1950 έως 1980, κατασκευάστηκαν έργα ακαθάρτων μήκους 1.700 χλμ. και ομβρίων μήκους 300 χλμ., μεταξύ των οποίων ο Παραλιακός Συλλεκτήρας της ακτής Σαρωνικού και ο Παρακηφίσιος Συλλεκτήρας. Οι αρμοδιότητες του ΟΑΠ (Οργανισμός Αποχέτευσης Πρωτευούσης) μεταβιβάστηκαν το 1980 στον ενιαίο φορέα διαχείρισης της ύδρευσης και αποχέτευσης της Αθήνας, την ΕΥΔΑΠ. Στον τομέα της αποχέτευσης ο νέος αυτός φορέας ανέλαβε την απορροή των λυμάτων και των βιομηχανικών αποβλήτων.

Επίσης ανέλαβε τον έλεγχο της διαδικασίας καθαρισμού των λυμάτων και την τελική διάθεσή τους στη θάλασσα. Από τις υποχρεώσεις του τέως ΟΑΠ, η ΕΥΔΑΠ δεν ανέλαβε την κατασκευή των δευτερευόντων αγωγών ακαθάρτων και τη σύνδεση των ακινήτων με τα δίκτυα, που εκχωρήθηκαν στους ΟΤΑ. Από αρχής λειτουργίας της ΕΥΔΑΠ, το αποχετευτικό δίκτυο των Αθηνών επεκτάθηκε και πύκνωσε με την κατασκευή πολλών χιλιομέτρων αγωγών, για να φτάσει σήμερα το συνολικό μήκος του δικτύου αποχέτευσης να αγγίζει τα 8.000 χλμ. Η ΕΥΔΑΠ έχει επενδύσει σοβαρά και αυτό φαίνεται από τις εγκαταστάσεις στο Κερατσίνι όπου επιστρέφοντας κάθε μέρα οι εργαζόμενοι μετά την μάχη με τα λύματα της Αθήνας, βγαίνουν πιο καθαροί από όλους μας.