Ελληνικό τηλεσκόπιο ανιχνεύει λάμψεις από προσκρούσεις στη Σελήνη

Νέο ερευνητικό πρόγραμμα NELIOTA του Εθνικού Αστεροσκοπείου

Τις πρώτες λάμψεις φωτός που προκαλούνται, όταν μικρά αντικείμενα (μετεωροειδείς) πέφτουν την επιφάνεια της Σελήνης, άρχισε να ανιχνεύει το ερευνητικό πρόγραμμα NELIOTA στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ).
Το σύστημα αναπτύχθηκε στο πλαίσιο συνεργασίας με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA) και είναι το πρώτο διεθνώς που μπορεί να εκτιμήσει τη θερμοκρασία αυτών των λάμψεων πρόσκρουσης.

Το νέο παρατηρησιακό πρόγραμμα NELIOTA (Near-Earth object Lunar Impacts and Optical TrAnsients) ξεκίνησε φέτος τον Μάρτιο, χρησιμοποιώντας ένα αναβαθμισμένο τηλεσκόπιο του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης (ΙΑΑΔΕΤ) του ΕΑΑ κοντά στο Κρυονέρι, σε υψόμετρο 900 μέτρων, στο όρος Κυλλήνη Κορινθίας. Σύμφωνα με το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, το τηλεσκόπιο, με διάμετρο κατόπτρου 1,2 μέτρων, διαχωρίζει το εισερχόμενο από τη Σελήνη φως σε δύο κατευθύνσεις και χρησιμοποιεί δύο ψηφιακές κάμερες τελευταίας τεχνολογίας για την καταγραφή των δεδομένων με ταχύτητα 30 καρέ ανά δευτερόλεπτο.

Ένα αυτοματοποιημένο λογισμικό αναλύει το βίντεο της παρατήρησης και εντοπίζει τις τυχόν λάμψεις στην επιφάνεια της Σελήνης. Οι κάμερες είναι εφοδιασμένες με κατάλληλα φίλτρα που επιτρέπουν την εκτίμηση της θερμοκρασίας των λάμψεων της πρόσκρουσης. Ήδη το τηλεσκόπιο έχει ανιχνεύσει πέντε λάμψεις πρόσκρουσης. Όπως δήλωσε η επιστημονική υπεύθυνη του NELIOTA Άλκηστις Μπονάνου, κύρια ερευνήτρια του ΙΑΑΔΕΤ/ΕΑΑ, «το μεγάλο κάτοπτρο του τηλεσκοπίου επιτρέπει στο ερευνητικό πρόγραμμα NELIOTA να ανιχνεύει πιο αμυδρές λάμψεις συγκριτικά με άλλες έρευνες παρακολούθησης της Σελήνης και να παρέχει ακριβείς πληροφορίες για το χρώμα τους, γεγονός που δεν ήταν εφικτό μέχρι σήμερα».

Το NELIOTA ενδιαφέρει την ESA, η οποία παρακολουθεί τα ουράνια αντικείμενα (Νear-Εarth Οbjects ή NEOs), τους αστεροειδείς, κομήτες και μετεωρίτες που πλησιάζουν τη Γη και μπορεί να πέσουν πάνω της. Για το σκοπό αυτό, μελετά τη συχνότητα και την κατανομή της πτώσης των μετεωριτών και άλλων τέτοιων μικρών αντικειμένων στην επιφάνεια της γειτονικής Σελήνης.

Στο πλαίσιο του προγράμματος NELIOTA, θα καταγράφονται αυτόματα οι προσκρούσεις στο φεγγάρι, ακόμη και των πολύ μικρών μετεωριτών βάρους λίγων γραμμαρίων, οι οποίες προκαλούν αχνές αναλαμπές διάρκειας μικρότερης του ενός δευτερολέπτου.

Στην επιφάνεια της Γης φθάνουν μόνο πιο μεγάλοι μετεωρίτες, καθώς οι μικρότεροι καίγονται στην ατμόσφαιρα κατά την πτώση τους. Όμως στη Σελήνη που δεν έχει ατμόσφαιρα, είναι δυνατό με το κατάλληλο τηλεσκόπιο να παρατηρήσει κανείς και τους παραμικρούς μετεωρίτες να πέφτουν στην επιφάνειά της και να αφήνουν το αποτύπωμά τους. Οι επιστήμονες θέλουν να μάθουν πόσο συχνά πέφτουν τέτοια σώματα και πόσο απειλητικά μπορεί να είναι για ένα δορυφόρο σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη ή για μια μελλοντική διαστημική αποστολή της ESA.

Πολλά σωματίδια εισέρχονται στην ατμόσφαιρα της Γης και μπορούν το βράδυ να παρατηρηθούν ακόμη και με γυμνό μάτι με τη μορφή φωτεινών μετεωριτών ή «διαττόντων» αστεριών. Ωστόσο, ο ακριβής αριθμός τους δεν είναι γνωστός, καθώς αυτά τα αντικείμενα σπάνια παρατηρούνται από κάμερες εξαιτίας του μικρού μεγέθους τους και της τυχαίας εμφάνισής τους. Ένας τρόπος να προσδιοριστεί ο αριθμός αυτών των ουράνιων σωματιδίων -και η πιθανή απειλή των μεγαλύτερων από αυτά για τους ανθρώπους- είναι η παρατήρηση της Σελήνης, ιδιαίτερα της σκοτεινής περιοχής που δεν φωτίζεται από τον Ήλιο. Τα στοιχεία των προσκρούσεων θα δημοσιεύονται στο διαδίκτυο, ώστε να είναι άμεσα διαθέσιμα στην επιστημονική κοινότητα και σε κάθε ενδιαφερόμενο.